Μαθητές με μεταναστευτικό υπόβαθρο: διαδικασίες συγκρότησης ατομικής και συλλογικής ταυτότητας

Περίληψη εισήγησης

Κάποια από τα ερωτήματα που συχνά διατυπώνουν οι εκπαιδευτικοί αναφορικά με τη σχολική ένταξη μαθητών από οικογένειες μεταναστών, αφορούν και σε ζητήματα ταυτότητας αυτών των μαθητών: «Ποια ταυτότητα φέρνουν στο σχολείο οι μετανάστες μαθητές;», «τι είδους ταυτότητα θέλουν να οικοδομήσουν στη διάρκεια της προσωπικής τους εξέλιξης;», «τι είδους ταυτότητες οφείλει να στηρίξει το σχολείο με τις πρακτικές του;». Οι εκπαιδευτικοί θέτουν τέτοιου είδους ερωτήματα επειδή γνωρίζουν ότι η οικοδόμηση μιας ακέραιης ταυτότητας συνιστά τη βασικότερη προϋπόθεση της σχολικής και κοινωνικής ένταξης κάθε μαθητή και επειδή υποθέτουν ότι οι διαδικασίες οικοδόμησης τόσο της ατομικής όσο και της συλλογικής ταυτότητας είναι πιο πολύπλοκες και πιθανόν πιο δύσκολες στην περίπτωση των μαθητών με μεταναστευτικό υπόβαθρο από ότι στην περίπτωση των γηγενών μαθητών. Οι ακόλουθοι προβληματισμοί φαίνεται να απασχολούν ιδιαίτερα τους εκπαιδευτικούς: α) ποιο μπορεί να είναι το πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο αναφοράς για τη συγκρότηση της ατομικής και της συλλογικής ταυτότητας αυτών των μαθητών, β) ποια η σημασία των «πολιτισμικών διαφορών» για τις ταυτότητες τους, γ) αποδέχονται και ενσωματώνουν στις ταυτότητες τους στοιχεία του πολιτισμού της χώρας υποδοχής και δ) ποια αισθήματα του ανήκειν εμπεριέχει και εκφράζει η ταυτότητα αυτών των μαθητών;

Έχοντας αυτά τα ερωτήματα ως αφετηρία και με θεωρητικό πλαίσιο αναφοράς τις έννοιες της «ετερο-εθνοτικοποίησης» / «αυτο-εθνοτικοποίησης» και της «υβριδικής ταυτότητας», θα αναλύσουμε το πλέγμα εκείνων των κοινωνικών διαδικασιών και κοινωνικών σχέσεων εντός των οποίων διαπραγματεύονται οι μαθητές με μεταναστευτικό υπόβαθρο, ως δρώντα υποκείμενα, τα περιεχόμενα και το νόημα της ατομικής και συλλογικής τους ταυτότητας. Η κεντρική θέση που θα υποστηρίξουμε είναι η εξής: οι μαθητές από οικογένειες μεταναστών προσπαθούν, κάτω από κοινωνικά αντίξοες συνθήκες, να οικοδομήσουν ταυτότητες με γνωρίσματα τον πολιτισμικό-γλωσσικό πλουραλισμό και τη διάθεση αντίστασης σε προσπάθειες εγκλωβισμού τους σε εθνοπολιτισμικά στερεότυπα.

Στο πλαίσιο του εργαστηρίου θα αναλύσουμε τις δυνατότητες και τους περιορισμούς που εμπεριέχουν τα ισχύοντα σχολικά εγχειρίδια του Δημοτικού Σχολείου αναφορικά με τις ανάγκες αυτών των μαθητών για διαπραγμάτευση και ενδυνάμωση της πλουραλιστικής τους ταυτότητας, θα επεξεργαστούμε, περαιτέρω, τις αρχές οικοδόμησης μιας κουλτούρας της αναγνώρισης στο σημερινό πολυπολιτισμικό σχολείο.