Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΑΔΑΣ
ΗΜΕΡΙΔΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών - Ευέλικτη Ζώνη»
Δευτέρα, 17 Μαΐου 2004, Αμφιθέατρο Παιδαγωγικού Τμήματος, Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Αίθουσα «Γ. Μυλωνάς» Ιωάννινα.

Προεδρείο: Δημήτρης Μπράτης, Πολυζώης Μπαμπούρας, Μιχάλης Χαζίρης, Κομνηνός Μαντάς, Μανόλης Μπελαδάκης, Γιώργος Παζάλος

Κομνηνός Μαντάς (Οργανωτικός Γραμματέας - Ταμίας ΔΟΕ)
Παρακαλώ να έρθει στο βήμα ο κύριος Θωμάς Κασσελούρης , μέλος του Τμήματος Εκπαιδευτικών Προβλημάτων του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών (Κ.Μ.Ε.), για την εισήγησή του με θέμα: Κριτική προσέγγιση στο «Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών- Ευέλικτη Ζώνη» από τη σκοπιά της πρότασης για τη δημιουργία «Eνιαίου του 12χρονου Σχολείου της Πολυτεχνικής Εκπαίδευσης».

Θωμάς Κασσελούρης (μέλος του Τμήματος Εκπαιδευτικών Προβλημάτων του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών Κ.Μ.Ε.).
Η εισήγηση του κ. Κασσελούρη είναι σε μορφή pdf, για να την κατεβάσετε πατήστε εδώ.

Κομνηνός Μαντάς (Οργανωτικός Γραμματέας - Ταμίας ΔΟΕ)
Ευχαριστούμε τον κύριο Κασσελούρη και πριν να πάμε στον τελευταίο εισηγητή, να σας ενημερώσουμε ότι μετά την τελευταία εισήγηση, θ' ακολουθήσει ένας κύκλος ερωτήσεων προς τους εισηγητές και τοποθετήσεων. Παρακαλώ όσοι ενδιαφέρεστε για ερώτηση ή τοποθέτηση να φέρετε ένα χαρτάκι μετ' όνομά σας και το Σύλλογο από τον οποίο προέρχεστε, για να σας δοθεί ο λόγος.
Παρακαλώ τον κύριο Ηλία Ματσαγγούρα, καθηγητή της Διδακτικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ν' ανέβει στο βήμα να μας παρουσιάσει την εισήγησή του, με θέμα: «Η Διαθεματικότητα στη Σχολική Πράξη: Τι, Γιατί και Πώς»

Ηλίας Ματσαγγούρας (καθηγητής Διδακτικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών)
Η εισήγηση του κ. Ματσαγγούρα είναι σε μορφή pdf, για να την κατεβάσετε πατήστε εδώ.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Να παρακαλέσω συνάδελφοι να μη φύγουμε. Σε λίγο χρόνο θα ολοκληρώσουμε. Να ευχαριστήσουμε τον κύριο Ματσαγγούρα. Του δώσαμε λίγο περισσότερο χρόνο, γιατί ήταν και υπεύθυνος στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο γι' αυτά τα προγράμματα. Θα συνεχίσουμε με ερωτήσεις τοποθετήσεις διάρκειας 2 - 3 λεπτών το πολύ. Υπάρχουν μικρόφωνα στην αίθουσα και ξεκινάμε αμέσως με τη συναδέλφισσα Αγγελάκου Χριστίνα, από το Σύλλογο Περικλής της Αθήνας και να ετοιμάζεται ο συνάδελφος Τζίμας Γρηγόρης.

Αγγελάκου Χριστίνα (Σύλλογος Περικλής, Αθήνα)
Σεβαστέ κύριε Πρόεδρε, κύριοι Σύμβουλοι, αγαπητοί σύνεδροι.
Το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, που φαίνεται να είναι το επόμενο βήμα της Ευέλικτης Ζώνης και είναι, στην ουσία όμως, είναι εκπαιδευτικά μεν, το νέο της πρόσωπο με αρκετές προεκτάσεις, θεσμικά δε, η κατοχύρωσή του. Αυτό σημαίνει ότι είναι απαραίτητο να επεκτεινόμαστε επί παντός επιστητού, που βρίσκουμε στα κείμενα - μαθήματα, για να ολοκληρώσουμε τη γνώση, να επισημαίνουμε τις αξίες ζωής, για να μάθουμε το μαθητή πώς να μαθαίνει.
Αν δεν τον οδηγήσουμε αναλύοντας και ανακαλύπτοντας τις πτυχές του θέματος δεν θα μάθει να τα επισημαίνει, να τα αναζητεί στις πηγές τους, να προβληματίζεται και να σκέπτεται πάνω σ' αυτά.
Ο στόχος μας θα είναι, όπως θα έλεγε ο Γκαίτε, να διαβάζουμε πολλά και στοχαζόμαστε περισσότερα.
Ο δάσκαλος, όμως, δεν είναι δυνατόν επί πολλών επιστητών, που θίγονται στα κείμενα - μαθήματα να προσκομίζει και το αντίστοιχο υλικό «ιδίαις δαπάνες», γιατί δεν επαρκεί ο μισθός του για κάτι τέτοιο. Είναι αναγκαίο, λοιπόν, οι βιβλιοθήκες της σχολικής μονάδας να εξοπλιστούν απόλυτα, για να καλυφθούν τα τεράστια κενά. Εύχομαι στο σύνεγγυς μέλλον η πολιτεία να μπορέσει να τα καλύψει αυτά για να αρτιώνεται η δουλειά μας, οι σκοποί και οι στόχοι του Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών. Ευχαριστώ

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Ευχαριστούμε πολύ τη συναδέλφισσα. Ο συνάδελφος Τζίμας. Αν κάποιος έχει τοποθέτηση, καλύτερα να έρχεται στο βήμα, για να τον βλέπουν οι συνάδελφοι.

Γρηγόρης Τζίμας (Σύλλογος Ιωαννίνων)
Καλημέρα σας. Με ιδιαίτερη χαρά φιλοξενούμε στην πόλη μας, την πόλη τω γραμμάτων και των τεχνών, την πόλη τω θρύλων και των παραδόσεων την ημερίδα της Διδασκαλική Ομοσπονδίας.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι.
Θα έχετε ακούσει για έναν θεό των Ρωμαίων, τον Ιανό. Τον παρίσταναν με δυο κεφάλια. Το ένα κοιτούσε έξω από τα τείχη της Ρώμης και το άλλο στο εσωτερικό της πόλης. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο προγραμμάτων Σπουδών, έτσι όπως αυτό αποτυπώνεται μέχρι σήμερα στην ελληνική σχολική πραγματικότητα.
Από τη μια μεριά οι θεωρητικοί προβληματισμοί και οι θεματικές οριζόντιας διασύνδεσης προγραμμάτων σπουδών και από την άλλη ο σχεδιασμός του υπάρχοντος εκπαιδευτικού μας συστήματος, όπου οι αλλάγες στηρίζονται, συνήθως, σε γνώμες μερικών ατόμων και δεν είναι αποτέλεσμα συστηματικών και συλλογικών μελετών.
Το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών ξεκινάει με την επίσημη πρόταση του ΥΠΕΠΘ ΦΕΚ 1366/18-10-200, ύστερα φυσικά από την πρόταση όλων των μελών του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Στη συνέχεια ξεκινάει ο διάλογος με 13 ημερίδες, μια για κάθε έδρα Περιφερειακής Διεύθυνσης, από 22 Φεβρουαρίου 2002 έως 18 Μαΐου 2002. Στην πόλη μας τα Γιάννενα η ημερίδα πραγματοποιήθηκε στις 6 Απριλίου 2002, την οποία και παρακολούθησα.
Οι ημερίδες έγιναν με πρόσκληση εισηγητών, χωρίς να υπάρχει προκαθορισμένος στόχος, λες και ήταν ανακοινώσεις συνεδρίου. Έτσι οι διοργανωτές της ημερίδας δεν γνώριζαν την προαπαιτούμενη γνώση των εισηγητών και τη σχέση τους με το συγκεκριμένο θέμα. Έκαστος εισηγητής ανέλυε και υποστήριζε τις προσωπικές του θέσεις κάνοντας τις δικές του εκτιμήσεις και καταλήγοντας σε δικά του συμπεράσματα.
Τελικά δεν υπήρξε ενημέρωση του συνόλου των εκπαιδευτικών, που έλαβαν μέρος στις ημερίδες, γιατ' αποτελέσματα των ημερίδων, τα πορίσματα του διαλόγου και φυσικά την αξιολόγηση του όλου εγχειρήματος. Εκτός και αν πιστεύουμε, συνάδελφοι, ότι με ημερίδες και με επιμόρφωση ωρών κάποιων στελεχών και μερικών εκπαιδευτικών, μπορούμε να υλοποιήσουμε καινοτόμες δράσεις και να αλλάξουμε το έθος των σχολείων και του εκπαιδευτικού μας συστήματος.
Δεν πρέπει, λοιπόν, να ξεχνάμε ότι η διαθεματική προσέγγιση επηρεάζει τόσο το περιεχόμενο της μάθησης, όσο και τη διαδικασία της μάθησης.
Αποφάσεις οι οποίες δεν χρησιμοποιούν επιστημονικά δεδομένα και μετρήσεις θα πρέπει να θεωρούνται ότι είναι γνώμες προσωπικές και με αυτές δεν μπορούμε να σχεδιάσουμε και να αλλάξουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα, γιατί σύμφωνα με τον Τομ Πίτερ (Tom Peter), μόνο ό,τι μπορεί να μετρηθεί, μπορεί να υλοποιηθεί.
Για να μπορέσουμε, λοιπόν, να δημιουργήσουμε εκπαιδευτικά ιδρύματα βασιζόμενοι στη θεωρία της «ολικής ποιότητος», θα πρέπει η εκπαίδευση και τα σχολεία να διέπονται από τις αρχές της διοίκησης «ολικής ποιότητος», τόσο στο διοικητικό, όσο και στο διδακτικό μέρος.
Όσον αφορά τον ευρωπαϊκό εκπαιδευτικό χώρο, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ένα 32% των προγραμμάτων σπουδών των χωρών αυτών έχει εφαρμόσει τη διαθεματικότητα, ένα 8% είναι σε προπαρασκευαστικό στάδιο και το 60% δεν έχει καμία εφαρμογή.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ρωτήσω:
Αν δεν υπήρχαν οι πόροι του Γ' ΚΠΣ, θα ήταν δυνατή η υλοποίηση των προγραμμάτων αυτών από το ΥΠΕΠΘ;
Έγιναν επιμορφωτικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς στο Δ.Ε.Π.Π.Σ. Αξιολογήθηκαν αυτά από αξιολογητές κι επόπτες του Π.Ι. και ποια ήταν τ' αποτελέσματα;
Κλείνοντας θα σταθώ στη φράση του εμπνευστή της φιλοσοφίας της «ολικής ποιότητος». Το πλοίο δεν μπορεί να κάνει περισσότερα από αυτά που επιτρέπει ο σχεδιασμός του. Ευχαριστώ πολύ.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Ο συνάδελφος Γαντζός και να ετοιμάζεται ο συνάδελφος Ζώτος.

Αριστείδης Γαντζός (Σύλλογος Εκπαιδευτικών Λέσβου και το Πανεπιστήμιου Αιγαίου)
Συναδέλφισσες και συνάδελφοι.
Δεν μπορούμε να βλέπουμε τη διαθεματικότητα, όπως και κάθε άλλη εκπαιδευτική καινοτομία με ή χωρίς εισαγωγικά, αποκομμένη από το πολιτικό της,τ' το κοινωνικό της συμφραζόμενο, δηλαδή ως πράξη, που εφαρμόζεται από συγκεκριμένους δασκάλους με υποκείμενο συγκεκριμένους μαθητές σε συγκεκριμένα σχολεία. Η διαθεματική προσέγγιση προτάθηκε το προηγούμενο διάστημα, ως η λύση στα εκπαιδευτικά προβλήματα, που αντιμετωπίζουν οι μαθητές των μειονοτικών σχολείων της Θράκης, μέσω του προγράμματος εκπαίδευσης μουσουλμανόπαιδων.
Συναδέλφισσες, συνάδελφοι, μια βασική αρχή του προοδευτικού κινήματος είναι πως για ν' αλλάξουν τα πράγματα δεν αρκεί να το θέλουν οι από κάτω αλλά και οι από πάνω, το κράτος στην περίπτωσή μας. Να μην είναι ικανοποιημένη με την υπάρχουσα κατάσταση.
Τα νέα εκπαιδευτικά προγράμματα στη Θράκη αποτέλεσαν και το χρησιμοποιώ αυτό σαν ένα παράδειγμα και πρέπει να το δούμε με αναλογικό τρόπο, αποτέλεσαν, λοιπόν, ένα έντονο πεδίο αντιπαράθεσης τριών πολιτικών. Της παραδοσιακής κρατικής πολιτικής αποκλεισμού των παιδιών της μειονότητας, αλλά και της νέας κρατικής πολιτικής, που ήθελε μέσω των εκπαιδευτικών καινοτομιών να εντάξει τους μαθητές, μέσω των μεταρρυθμίσεων του μειονοτικού σχολείου στη σύγχρονη αγορά εργασίας. Από τη άλλη υπήρχε μια τρίτη, μειοψηφική, εκφρασμένη από δασκάλους, άποψη και θέση, που προσπάθησαν ν' αποκαλύψει τ' αδιέξοδα των δυο παραπάνω πολιτικών κι εκμεταλλευόμενη τις ρωγμές, που δημιουργεί κάθε καινοτομία να παρέμβει επιδιώκοντας, όπως είπε και στην εισήγησή του ο συνάδελφος του Παιδαγωγικού Ομίλου των Παρεμβάσεων, να πάνε πέρα από τους στόχους των εμπνευστών των καινοτομιών και να θέσουν μέσα από τη σχολική πράξη ζητήματα συνολικής αμφισβήτησης της μειονοτικής εκπαίδευσης, που έφτανε ακόμα και στην ενοποίηση των εργαζομένων, μέσω του συνδικαλισμού, των εργαζομένων στη μειονοτική εκπαίδευση, πλειονοτικών και μειονοτικών δασκάλων.
Αναλογίες, λοιπόν, μιας τέτοιας πράξης, μιας τέτοιας θέσης, μπορούμε να βρούμε και με τις καινοτομίες, που μας απασχολούν σήμερα. Το στοίχημα της συγκρότησης ενός αντιηγεμονικού λόγου είναι αυτό. Μόνο μέσα από τη δράση και την καθημερινή ιδεολογική αντιπαράθεση με τους κυρίαρχους, μόνο μέσα από τη σχολική πράξη μπορούμε να κάνουμε βήματα σ' αυτήν την κατεύθυνση, αποκαλύπτοντας ότι «ο βασιλιάς είναι όχι μόνο γυμνός, αλλα εχθρός των εργαζομένων και των μαθητών».
Συνάδελφοι, ούτε υποταγή, ούτε ο μεσσιανισμός ταιριάζουν στο μαχόμενο εκπαιδευτικό. Ευχαριστώ.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Ο συνάδελφος Ζώτος και να ετοιμάζεται ο συνάδελφος Τσιριγώτης.

Ζώτος Νίκος (Σύλλογος Εκπαιδευτικών Αιγάλεω)
Συνάδελφοι και συναδέλφισσες.
Επιτρέψτε μου, μέσα από ένα λόγο αναιρετικό, ν' αναπτύξω μερικούς συλλογισμούς και να υποβάλω μερικές ερωτήσεις.
Όταν γύρω στα 1995 η έκθεση του ΟΟΣΑ έβαζε ως κύριο ζήτημα ότι πρέπει ν' απαλλαγούμε από την ιδέα διατήρησης και συνέχισης του παραδοσιακού σχολείου με τα ενιαία χαρακτηριστικά, που τα ξέραμε, ίσως λίγοι αναρωτήθηκαν σημειολογικά και μ' έναν τρόπο αποκωδικοποιητικό τι κρύβονταν πίσω από αυτές τις λέξεις. Αντίστοιχα, όταν σε συγκεκριμένη αρθρογραφία, εκείνη την εποχή και ιδιαίτερα του τότε υπουργού Παιδείας Γεωργίου Παπανδρέου, αναπτύσσονταν απόψεις περί διαφοροποίησης των προγραμμάτων, περί ευελιξίας των προγραμμάτων, περί αντιστοίχησης των προγραμμάτων σπουδών στα πλαίσια μιας παιδείας, που θα συμβάλλει στην ανταγωνιστική λειτουργία της οικονομίας. Αρκετοί περισσότεροι άρχισαν ν' αναρωτιούνται τι σημαίνουν όλα αυτά; Νομίζω, το τι σημαίνουν όλα αυτά αρχίζουν να τα βλέπουν με μια λογική, που ξετυλίγεται ένα κουβάρι και θα 'λεγα ότι μέσα από την εισήγηση του συναδέλφου Θωμά Κασσελούρη, με αρκετά αποκαλυπτικό τρόπο οι δηλώσεις του προέδρου του Π.Ι. κυρίου Αλαχιώτη είναι αρκετά αποκαλυπτικές. Ο μαθητής, λέει, μπορεί να πάρει γνώσεις από πάρα πολλές πηγές, επίκαιρες και έγκυρες. Συγχέει άθελα ή σκόπιμα την πληροφόρηση με την γνώση; Άραγε οι πηγέςτ' όπου πληροφορούμαστε, που μπορεί ναι μεν να είναι επίκαιρες, πόσο έγκυρες είναι;
Δεύτερο ζήτημα σε σχέση μ' αυτό. Η υποβάθμιση του ρόλου του εκπαιδευτικού και κατά κάποιο τρόπο το να επιφυλάσσουμε στον εκπαιδευτικό έναν ρόλο διαμεσολαβητή στη γνώση της γνώσης, πού στοχεύει; Μήπως στο λιγότερο σχολείο; Μήπως στην παραπέρα υποβάθμιση του σχολείου; Μήπως στην ακύρωση, στην αναίρεση και την αφυδάτωση του όποιου σχολείου γνωρίσαμε μέχρι τώρα, που παρά τις χίλιες δυο αδυναμίες, δυσκολίες, προβλήματα είχαμε κατορθώσει και είχαμε ενσωματώσει ορισμένα ποιοτικά ψήγματα; Μήπως ένα σχολείο, που θέλουν να χτυπήσουν τον ενιαίο χαρακτήρα του; Κι επιτρέψτε μου και μια έκφραση, που βγήκε και τελευταία. Ο κύριος Παπανδρέου, προεκλογικά είπε το εξής: «Πρέπει ν' απαλλαγούμε από το καθολικό σοβιετικού τύπου σχολείο, που έχουμε». Τα συμπεράσματα και τα σχόλια δικά σας. Απλά το αναφέρω. Ή μέσα από το φυλλάδιο για την ευέλικτη ζώνη, που εδώ και δυο χρόνια είχε δοθεί στους συναδέλφους κι έλεγε ότι: «Πρέπει ν' απαλλαγούμε από γνωσιοκεντρικό σχολείο». Τι σημαίνει ν' απαλλαγούμε από το γνωσιοκεντρικό σχολείο; Μήπως πρέπει ν' απαλλαγούμε από τ' όνειρο για το δικαίωμα στη γνώση; Μήπως η γνώση πρέπει να γίνει δικαίωμα των λίγων και ευκαιρία στη κατάρτιση για τους πολλούς;
Βέβαια πολλά θα μπορούσαμε να πούμε σ' αυτά. Κλείνω με την εξής φράση. Πέρα από το τεχνικό της διαδικασίας, πέρα αν θέλετε από τη διδακτική μεθοδολογία κ.λ.π. για μας το συγκεκριμένο ζήτημα δεν είναι ζήτημα διδαχτικό, είναι ζήτημα ουσιαστικά πολιτικό. Αποδομεί τον ενιαίο χαραχτήρα της εκπαίδευσης κι είναι ένα μέσο για την επιτάχυνση της παραπέρα ιδιωτικοποίησης κι επιχειρηματικής λειτουργίας της εκπαίδευσης. Ευχαριστώ.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Κι εμείς. Ο συνάδελφος Θανάσης Τσιριγώτης και να ετοιμάζεται ο συνάδελφος Δημήτρης Μαριόλης και ο Τάσος Τόκας. Θανάση δύο λεπτά. Ο Θανάσης Τσιριγώτης είναι μέλος του Δ.Σ. της ΟΛΜΕ και παρευρίσκεται στην ημερίδα μας. Όπως είπαμε και στην αρχή παρακολουθεί όλες τις ημερίδες της Ομοσπονδίας και αυτό μας τιμά ιδιαίτερα.

Θανάσης Τσιριγώτης (μέλος του Δ.Σ. της ΟΛΜΕ)
Είμαι σαν το Λόρδο Μπάιρον, συνάδελφοι, είμαι φίλος των δασκάλων, μ' ένα διαρκή και διακαή πόθο, εκπεφρασμένο εδώ κι μια δεκαετία, ότι οφείλουμε να συντονίσουμε τα βήματα μας στο συνδικαλιστικό, θεωρητικό και μορφωτικό επίπεδο και να μιλήσουμε για το ενιαίο συνδικάτο όλων των εκπαιδευτικών. Αυτό είναι ένας πόθος, που έχει καταγραφεί και θα τον εκθέσω και στην συνέχεια.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Σ' αυτό Θανάση, είπαμε ότι συμφωνούμε απόλυτα.

Θανάσης Τσιριγώτης (μέλος του Δ.Σ. της ΟΛΜΕ)
Μόνο, Πρόεδρε, θα μου δώσεις ορισμένο χρόνο, εκθέτοντας και κάποιες απόψεις, συνάδελφοι και συναδέλφισσες, που απασχόλησαν και τη δική μας Ομοσπονδία το προηγούμενο διάστημα.
Μερικές βασικές παρατηρήσεις σε ότι αφορά το Δ.Ε.Π.Π.Σ. και μερικές παρατηρήσεις σε σχέση με κάποια που άκουσα προηγουμένως. Δέκα σημεία θέλω να επισημάνω. Τα έχω κωδικοποιημένα σε επίπεδο προτάσεων για να μην κουράσω το ακροατήριο.
Μιας και υποτίθεται ότι μιλάμε για ολιστική προσέγγιση της γνώσης, ολιστικά πρέπει να προσεγγίσουμε και το αντικείμενο της διαθεματικής προσέγγισης. Αυτό σημαίνει ότι είναι άλλο πράγμα η συζήτηση περί διαθεματικότητας, διεπιστημονικότητας και εφαρμογής των αρχών αυτών στην εκπαίδευση, και άλλο η μελέτη των συγκεκριμένων προτάσεων που προωθούνται. Ο σύγχρονος καπιταλισμός στηρίζει την αποδοχή του ανάμεσα στ' άλλα και στη διαστρέβλωση αξιών και εννοιών που στη βάση τους είναι ανατρεπτικές. Τις παραλαμβάνει, προσποιείται ότι τις υιοθετεί, αλλά εντάσσοντάς τις μέσα σε ένα συνολικό οικοδόμημα και προσαρμόζοντάς τις έτσι ώστε να είναι εφικτή - λέξη κλειδί που παγιδεύει τους πραγματιστές - η υλοποίησή τους, τις κάνει να λειτουργούν προς την αντίθετη από την αρχική τους κατεύθυνση. Δε φεύγουμε από το θέμα μας αν θυμίσουμε για παράδειγμα ότι τα φθαρμένα μπλουτζίν που ήταν κάποτε σύμβολο της αμφισβήτησης κρέμονται στις βιτρίνες ως ένα από τα ακριβότερα καταναλωτικά αγαθά ένδυσης και φοριούνται ακόμη και με γούνα!
Από την άλλη ο κόσμος της πολιτικής συντήρησης περιέχει κι εκείνους που φοβούνται τους πειραματισμούς, προτιμώντας τις παλιές δοκιμασμένες συνταγές, κι εκείνους που τολμούν να επενδύσουν σε καινοτόμες ιδέες προς την ίδια κατεύθυνση. Οι πρώτοι δίνουν ένα ακόμη άλλοθι «προοδευτικότητας» σε βαθιά αντιδραστικές στη σύλληψη και τους σκοπούς τους τέτοιες καινοτομίες. Το μεγαλύτερο άλλοθι όμως το δίνουν οι ρεφορμιστές ή οι ενταγμένοι συνειδητά στο σύστημα διανοούμενοι, και οι διάφοροι μεταμοντερνιστές οι οποίοι στηρίζουν θεωρητικά με επιστημονικοφανή επιχειρήματα και με το διφορούμενο λόγο τις καινοτόμες ιδέες που εντάσσονται στα σχέδια του νεοφιλελευθερισμού, της πιο μοντέρνας εκδοχής του καπιταλισμού.
Ο εκτενής πρόλογος κρίθηκε αναγκαίος για να ξεκαθαρίσουμε εξαρχής με ποια οπτική βλέπουμε το συζητούμενο θέμα της διαθεματικότητας. Η θέση μας είναι σαφής: Μέσα στη σημερινή κοινωνική και εκπαιδευτική δομή κάθε μεμονωμένη καινοτομία γίνεται μέσο ακόμη μεγαλύτερων ταξικών διακρίσεων στην εκπαίδευση, ενώ τα όποια μικρά οφέλη σε έναν τομέα είναι ασήμαντα μπροστά στη ζημιά που προξενείται από τις παράπλευρες ρυθμίσεις για την εφαρμογή των καινοτομιών αυτών.
Η θέση αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί στείρος αρνητισμός και θα ήταν σε ένα βαθμό δίκαιη η κριτική αν η άρνηση δε συνοδευόταν με μελέτη, αναζήτηση και διαμόρφωση προτάσεων που να απαντούν στο ερώτημα «τι εκπαίδευση θέλουμε», καθώς και σε ειδικότερα ερωτήματα σχετικά με επιμέρους ζητήματα που όμως οι απαντήσεις αφορούν το σύνολο της εκπαίδευσης και όχι μια ξεκομμένητ' αυτό παράμετρό της.
Έτσι, δεν είμαστε κατά της ενιαιοποίησης της γνώσης και της διεπιστημονικής προσέγγισης θεμάτων. Είμαστε υπέρ στα πλαίσια όμως της πολυτεχνικής αγωγής, η οποία εφοδιάζει το μαθητή με τις γενικές αρχές των επιστημών, αντιμετωπίζει την φυσική και κοινωνική πραγματικότητα ως ένα καθολικό προτσές, και προσπαθεί να συζεύξει τη θεωρία με την πράξη. Αυτό σημαίνει υιοθέτηση των ερευνητικών και βιωματικών μεθόδων διδασκαλίας αλλά και παιδαγωγική ελευθερία στο σύλλογο διδασκόντων ώστε να διαμορφώσει το ωρολόγιο πρόγραμμα και να διαμορφώσει το αναλυτικό με τρόπους που θα καταπολεμούν την κοινωνική ανισότητα και θα απαντούν στις μορφωτικές ανάγκες όλων των μαθητών. Όμως, αυτά τα θεμελιώδη ζητήματα βρίσκονται έξω από τα βασικά σημεία των Δ.Ε.Π.Σ.
Η μορφωτική πρόταση της αριστεράς πρέπει να κινηθεί πέρα από την νοησιαρχία της παραδοσιακής διδασκαλίας με την προσφορά στο «έτοιμης» και «ακαδημαϊκής γνώσης» και από τον «πρακτικισμό» του μεταμοντέρνου που υποβαθμίζει τη μόρφωση σε πρακτικές δεξιότητες που μπορεί ο μαθητής να τις ασκήσει στο πλαίσιο κάποιου project, το οποίο θα πρέπει να είναι συμβατό με τις ανάγκες των τοπικών επιχειρήσεων για να χρηματοδοτηθεί, να πάρει I.S.O. και ενδεχομένως αύριο να χρησιμοποιηθεί για να αξιολογηθεί το σχολείο.
Τέλος, θεωρούμε αδιανόητο για το σύστημα να διδάξει τους μαθητές να σκέφτονται και να κρίνουν. Αυτό και η πραγματική αντίληψη της γνώσης ως ολότητας θα παρήγε ένα στρατό αμφισβήτησης του ίδιου του συστήματος.
Βασικές αντιφάσεις των Δ.Ε.Π.Σ., που ουσιαστικά ακυρώνουν το μεταρρυθμιστικό εγχείρημα, είναι:

Πρώτα πρώτα ένα τέτοιο σύστημα δεν έχει καμιά σχέση με εξετάσεις, απορρίψεις, διαχωρισμούς. Όπως διαβάζουμε στις οδηγίες των Μαθηματικών «Αν δεχτούμε, επομένως, ότι η διδασκαλία των Μαθηματικών δεν αφορά μόνο γνώσεις και κατάκτηση ενός συγκεκριμένου επιπέδου ικανοτήτων, αλλά περιλαμβάνει διαδικασίες μάθησης που καλύπτουν τις διαστάσεις που έχουμε ήδη περιγράψει, οι στόχοι της μαθηματικής εκπαίδευσης εκφράζονται πληρέστερα με όρους δραστηριοτήτων, παρά με όρους παρατηρήσιμων συμπεριφορών». Και μόνο αυτή η παράγραφος αρκεί για να αποδείξει την έλλειψη πολιτικής βούλησης για μια πλήρη ανατροπή του μοντέλου διδασκαλίας με βάση τις αρχές της βιωματικής πρόσκτησης της γνώσης. Σε ένα τέτοιο μοντέλο οι εξετάσεις δεν έχουν καμιά θέση.

Το δεύτερο σημείο είναι ότι με την προτεινόμενη διαθεματική προσέγγιση δεν τίθενται οι μαθητές απέναντι σε πραγματικές αρχικές ανάγκες, αλλά στη διαχειριστική αντιμετώπιση δευτερογενών προβλημάτων. Αν δινόταν στους μαθητές, αντί αφηρημένων εννοιών, να κατακτήσουν γνώσεις που απαντούν στο πρόβλημα της φτώχειας, εκτός από την αξιοποίηση των επιστημών για την αύξηση της παραγωγής θα έπρεπε να διερευνηθεί και ο τρόπος κατανομής της. Μ' άλλα λόγια οι μαθητές καλούνται να δουν το έργο από τη μέση κι ενώ δεν έχουν καν το γνωστικό υπόβαθρο να αναγνωρίζουν το πρωταρχικό πρόβλημα, ώστε, αντί να οξύνεται η κρίση τους μαθαίνουν να εμπεδώνουν αναφομοίωτες έννοιες και να λειτουργούν ως καταναλωτές και πάλι των έτοιμων μοντέλων με τα οποία μπορεί κάποιος να διαχειριστεί ή να προσεγγίσει τις έννοιες αυτές.

Η ιδέα της διαθεματικότητας δεν είναι καινούργια. Στην ελληνική εκπαίδευση αποπειράθηκε να την εισαγάγει η μεταρρύθμιση «Κοντογιαννόπουλου» με τις συνθετικές εργασίες. Χωρίς καμιά ουσιαστική επιμόρφωση κλήθηκαν οι εκπαιδευτικοί να εργάζονται πέρα από το υποχρεωτικό ωράριο εργασίας τους συντονίζοντας ομάδες μαθητών που θα καθοδηγούνταν να παραγάγουν μια διαθεματική ή άλλη εκτός των μαθημάτων του αναλυτικού προγράμματος εργασία. Το αποτέλεσμα ήταν να αδρανήσει τελείως μέχρι να καταργηθεί. Έτσι, επισημαίνουμε ότι: Χωρίς γενναίες αυξήσεις των δαπανών για την παιδεία καμιά καινοτομία δεν μπορεί να λειτουργήσει. Χωρίς επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, χωρίς δραστικό περιορισμό του μέγιστου αριθμού μαθητών ανά τμήμα, χωρίς μαζικούς διορισμούς μόνιμου εκπαιδευτικού προσωπικού, χωρίς κατάλληλα και άρτια εξοπλισμένα κτίρια, χωρίς να έχει κάθε καθηγητής το γραφείο του, τη βιβλιοθήκη του, τον υπολογιστή του, και αυτή η καινοτομία θα αποδειχτεί πομφόλυγα με αρνητικά αποτελέσματα. Επίσης, το προσωπικό του σχολείου πέρα από το ωράριο της διδασκαλίας μέσα στην τάξη θα πρέπει να προετοιμάζει τις ερευνητικές διαθεματικές δραστηριότητες. Αυτό δεν συμβιβάζεται με το καθεστώς της ωρομίσθιας εργασίας που προσπαθεί να επιβάλλει το ΥΠΕΠΘ στην εκπαίδευση.

Το ζήτημα των δαπανών που απαιτούνται, κυρίως στο σκέλος των «ευέλικτων καινοτόμων δράσεων», συνδέεται με τη σταδιακή ιδιωτικοποίηση της δημόσιας εκπαίδευσης μέσω της υποχρέωσης των γονέων και κηδεμόνων ή της τοπικής κοινωνίας ή κάποιων «χορηγών» να επιδοτήσουν τη δημόσια εκπαίδευση.

Η οριζόντια διασύνδεση των μαθημάτων απαιτεί τρομερό συντονισμό που κάνει την τήρηση των οδηγιών του Π.Ι. για το χρονοδιάγραμμα διδασκαλίας άκρως υποχρεωτική. Με τον τρόπο αυτό, ενώ τα ουσιαστικά αποτελέσματα είναι αμφισβητούμενα, η κάλυψη της ύλης ανακηρύσσεται και για το Γυμνάσιο σε πεμπτουσία της διδασκαλίας. Αυτό έχει δύο συνέπειες: Αφενός ενισχύεται ο ταξικός χαρακτήρας του σχολείου καθώς περιορίζεται η προσαρμοστικότητα του χρονοδιαγράμματος στις ειδικές συνθήκες, αφετέρου δίνεται δυνατότητα «αξιολόγησης» του διδακτικού έργου με αντικειμενικούς τάχα δείκτες που στην πραγματικότητα αποτελούν περιορισμό της παιδαγωγικής ελευθερίας του εκπαιδευτικού.

Δεν είναι τυχαίο ότι τα διαθεματικά ενιαία πλαίσια σπουδών (ΔΕΠΣ) περιορίζονται στην 9χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση. Ο διαχωρισμός του Λυκείου και της ΤΕΕ από τον πρώτο κύκλο της Μέσης Εκπαίδευσης γίνεται ακόμη εντονότερος. Το Ενιαίο Λύκειο και οι πανελλήνιες εξετάσεις στις οποίες αυτό επικεντρώνει τον πραγματικό του στόχο έχει συγκεκριμένες προαπαιτούμενες γνώσεις και δεξιότητες οι οποίες στα ΔΕΠΣ καλλιεργούνται ακόμη λιγότερο από πριν. Το αποτέλεσμα θα είναι να απομακρύνονται από το Λύκειο ακόμη περισσότεροι μαθητές και η ανάγκη του φροντιστηρίου να είναι ακόμη πιο απαραίτητη. Από την άλλη, ο καθηγητής των βασικών μαθημάτων υποδομής στο Γυμνάσιο θα νιώθει να τον συνθλίβει η υποχρέωση, πέρα από την οριζόντια διασύνδεση του μαθήματος που διδάσκει, να προετοιμάσει τους μαθητές του για να μπορούν να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις του Λυκείου.

Ο περιορισμός των ΔΕΠΣ στην υποχρεωτική εκπαίδευση έχει και ένα ιδεολογικό στόχο. Ενώ η διεπιστημονικότητα είναι εντέλει μύηση στη διαλεκτική της επιστήμης και έχει χαρακτηριστικά έντονα προοδευτικά, όταν η διδασκαλία των παιδιών και των προεφήβων και εφήβων παίρνει τέτοιο περιεχόμενο, η υποχρεωτικά περιορισμένη εμβάθυνση βοηθάει στην εσωτερίκευση γενικών αρχών που ο μαθητής αποδέχεται άκριτα. Οι προφανείς «αξίες» της κυρίαρχης κοινωνικής τάξης γίνονται βάση της δόμησης της προσωπικότητας του νέου παιδιού. Δεν είναι τυχαίο που πολλά παραδείγματα των οδηγιών του Π.Ι. επιμένουν στο μάθημα των θρησκευτικών. Αποτελεί τρανό παράδειγμα του πώς η δογματική, και συνεπώς αντιεπιστημονική θεολογία επιδιώκεται να θεωρείται ισότιμη με τις άλλες επιστήμες.

Η επιστημονικότητα των κειμένων που στηρίζουν τα ΔΕΠΣ είναι αμφιλεγόμενη. Είναι εμφανής η εμμονή στην κυρίαρχη ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού. Το προοδευτικό υπάρχει μόνο στις κοινωνικές σχέσεις και όχι στις σχέσεις των τάξεων. Δίνεται έμφαση στα δίπολα άνθρωπος - άνθρωπος, άνθρωπος - κοινωνία, άνθρωπος - ομάδα, ενώ οι σχέσεις μεταξύ ομάδων, μόνο σε σχέση με την τάξη δεν αντιμετωπίζονται. Υπάρχουν διαφορές των ομάδων λόγω εθνικότητας, θρησκείας, φυλής που πρέπει να εξαλειφθούν, αλλά οι ταξικές διαφορές δεν εμφανίζονται πουθενά, αφού προφανώς έχουν εξαλειφθεί εκ προοιμίου. Πρόκειται για την εκδοχή του μεταμοντερνισμού που βλέπει την κοινωνία ως άθροισμα ομάδων με πολιτισμικές / πολιτιστικές διαφοροποιήσεις, χωρίς οικονομικές ανισότητες και εκμεταλλευτικές σχέσεις.

Είναι πέραν ή βέβαιο ότι οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν εκπαιδευτεί για εφαρμογή του φιλόδοξου στόχου της διασύνδεσης των μαθημάτων. Πολύ πιο σκληρή θα γίνει η κριτική περί άχρηστων, ανίκανων, αμόρφωτων εκπαιδευτικών που θα πείσει ακόμη περισσότερο την κοινή γνώμη για την αναγκαιότητα της αξιολόγησης.

Μελετώντας τα κείμενα του Π.Ι. διαπιστώνει κανείς ότι πρόκειται για θεωρητικές συλλήψεις των οποίων η σύνδεση με την καθημερινή διδασκαλία είναι τρομερά δύσκολη υπόθεση. Έτσι, γίνεται ακόμη πιο αυθαίρετη η άνωθεν αξιολόγηση του διδακτικού έργου και του ίδιου του εκπαιδευτικού.

Τέλος έχουμε τη μεγάλη αντίφαση, από τη μια να κατακερματίζεται η γνώση, να παρέχονται αποσπασματικές πληροφορίες, να αποδομείται ουσιαστικά το ενιαίο της γνώσης κι από την άλλη να προτείνονται, μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, «επαναστατικές» συλλήψεις που τάχα αντιμετωπίζουν τη γνώση ολιστικά. Σε ένα τέτοιο αντιφατικό πεδίο, το μόνο που μπορεί να επιτύχει η διαθεματικότητα είναι η πλήρης αποδόμηση της γνώσης στο όνομα της αποκατάστασης της ενιαιότητάς της.

Συνοψίζοντας, το διαθεματικό πλαίσιο σε συνδυασμό με τις άλλες θεσμικές ρυθμίσεις έχει τελικά στόχο να μετατραπεί το σχολείο σε άκαμπτο οργανωμένο σύστημα με δομή πυραμίδας. Ο ταξικός χαρακτήρας ισχυροποιείται, η παιδαγωγική ελευθερία υποχωρεί, η βιομηχανοποίηση του σχολείου γίνεται πιο έντονη. Η γνώση αποδομείται πλήρως και προωθείται η προετοιμασία του ευέλικτου εργαζόμενου που είναι έτοιμος να αποδεχτεί ως φυσικό το να έχει ο ίδιος την ευθύνη για τη συνεχή του κατάρτιση προκειμένου να είναι απασχολήσιμος. Φυσικό, όσο το να μελετά διαθεματικά κάθε άνωθεν εκπορευόμενη ιδεολογική θέση, χωρίς καμιά δυνατότητα να αμφισβητήσει την αυθεντία της.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Ο συνάδελφος Μαριόλης

Δημήτρης Μαριόλης (Α' Σύλλογος Εκπαιδευτικών Αθήνας)
Συνάδελφοι, eίναι γεγονός ότι, η καλλιέργεια πρωτοβουλιακής, συνεργατικής και διαθεματικής προσέγγισης της μάθησης, η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, της συλλογικής προσπάθειας και της βιωματικής δράσης των μαθητών που επαγγέλλονται το Δ.Ε.Π.Π.Σ. και η Ευέλικτη Ζώνη (Ε.Ζ.) αποτελούν αρχές και ιδέες της προοδευτικής εκπαίδευσης. Είναι όμως επίσης γεγονός ότι οι πλευρές αυτές είναι αφυδατωμένες από τη ριζοσπαστική τους διάσταση. Άλλωστε, το Δ.Ε.Π.Π.Σ. και η Ε.Ζ. δεν εντάσσονται από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο στην προοπτική της μεταρρύθμισης των κοινωνικών και οικονομικών δομών μέσω της αγωγής με σκοπό μια κοινωνία μεγαλύτερης ισότητας και δημοκρατίας όπως διακήρυσσε το κίνημα της προοδευτικής εκπαίδευσης στις αρχές του 20ου αιώνα. Αντίθετα, οι πρακτικές αυτού του κινήματος χρησιμοποιούνται σήμερα από την κυρίαρχη παιδαγωγική στην κατεύθυνση της μεγαλύτερης προσαρμογής του εκπαιδευτικού συστήματος στις ανάγκες του υπάρχοντος κοινωνικού και οικονομικού συστήματος. Έτσι, οι προοδευτικές αρχές, ιδέες και πρακτικές που αποσπασματικά επιλέγονται, γίνονται το μέσο για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας μιας εκπαίδευσης που αναπαράγει τις ανισότητες, τον ατομισμό και τον ανταγωνισμό. Ο στόχος δηλώνεται ξεκάθαρα: μεγέθυνση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας και διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής (συνεχής προσαρμογή της εκπαίδευσης σε πολιτικές αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού, αντιμετώπισης της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού). Η Ε.Ζ. γίνεται μια πλευρά της κρατικής εκπαιδευτικής πολιτικής, που προσαρμόζεται απόλυτα στις νεοσυντηρητικές - νεοφιλελεύθερες "προδιαγραφές" της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Οι αλλαγές που εισηγείται το Π.Ι. συνδέονται με ιδεολογικές κατασκευές, όπως κοινωνία της γνώσης και της τεχνολογίας, κοινωνία της πληροφορίας, κοινωνία της ποιότητας με σκοπό να ενισχυθεί το ιδεολόγημα της ταξικά ουδέτερης παιδείας, παρουσιάζοντας την "ως εάν" να μην έχει καμιά σχέση με την υφιστάμενη καπιταλιστική οργάνωση της εργασίας και της εκπαίδευσης. Η αγορά όμως έχει συγκεκριμένες απαιτήσεις από τους καταναλωτές και εργαζόμενους του αύριο και αυτές είναι που επιδιώκουν να υπηρετήσουν οι αλλαγές στην εκπαίδευση. Ο αυριανός καταναλωτής, πρέπει να μπορεί να χειριστεί το νέο μοντέλο της Nokia, να μπορεί να κατανοήσει τις οδηγίες χρήσης και τη λειτουργία του, τα πλεονεκτήματά του σε σχέση με το παλιό του κινητό που είχε αγοράσει πριν λίγους μήνες. Ο αυριανός εργαζόμενος - ιδιαίτερα στους τομείς έντασης κεφαλαίου - θα πρέπει να μπορεί να χρησιμοποιεί στοιχειωδώς τις νέες τεχνολογίες και να είναι σε θέση να ανανεώνει αυτή του την ικανότητα, θα πρέπει να μπορεί να είναι λειτουργικός και αποτελεσματικός στην παραγωγή και στις συνεχείς αναδιαρθρώσεις της. Αναδιαρθρώσεις που άλλοι ελέγχουν, άλλοι σχεδιάζουν και από τις οποίες άλλοι επωφελούνται. Και στις δυο περιπτώσεις βέβαια αυτό που παραμένει περιττό (για τους πολλούς) είναι η κριτική γνώση, η «συνολική θεώρηση των πραγμάτων», που απελευθερώνει, που χειραφετεί, που αποκτά κομβική σημασία για τον κοινωνικό έλεγχο αλλά και τον κοινωνικό ανταγωνισμό. Αυτό το προνόμιο, αφορά την κορυφή της εκπαιδευτικής πυραμίδας, αφορά τις ελίτ που μπορούν για μια σειρά από λόγους (οικονομικούς, κοινωνικούς, μορφωτικούς, κλπ.) να κυριαρχούν στον εκπαιδευτικό ανταγωνισμό και να αναπαράγουν την περιορισμένη πρόσβαση σε μιας τέτοιας ποιότητας γνώση. Αυτό το σχήμα ερμηνείας, αν και αρκετά απλοϊκό, μπορεί ωστόσο να ανιχνεύσει εν μέρει, τις αναζητήσεις, τις αντιφάσεις, τα αδιέξοδα, τα διλήμματα και τις μεταστροφές της κυρίαρχης παιδαγωγικής, μπορεί να ερμηνεύσει την ασάφεια παιδαγωγικών στόχων, τους πειραματισμούς, τις μεταλλάξεις και τις αλλαγές προσανατολισμού, ανάμεσα σε νεοφιλελεύθερες και νεοσυντηρητικές επιλογές.
Επομένως, το Δ.Ε.Π.Π.Σ. και η Ε.Ζ. έρχονται να καλύψουν τη συμβολή της εκπαίδευσης στην αναπαραγωγή των υφιστάμενων κοινωνικών και εκπαιδευτικών σχέσεων εξουσίας και να διευρύνει - εμπεδώσει την αποδοχή της υφιστάμενης κοινωνικής και εκπαιδευτικής τάξης πραγμάτων.
Από την άλλη πλευρά, οι αναφορές για την αποδέσμευση της διδακτικής πράξης από τις "παραδοσιακές" διαδικασίες αξιολόγησης, για επιβράβευση - ενθάρρυνση της συμμετοχής, είναι επαγγελίες χωρίς αντίκρισμα, αφού η κουλτούρα του σημερινού σχολείου εγκλωβίζει τους μαθητές σε συγκεκριμένες ικανότητες, δεξιότητες και συμπεριφορές που δεν αναιρούνται εύκολα στην υποτιθέμενη (δίωρη ή τρίωρη) "όαση" της Ε.Ζ. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί είναι δύσκολο να αποβάλλουν το ρόλο της εποπτείας αξιολόγησης, που εμπεδώνει σχέσεις ιεραρχίας και εξουσίας και να μετατραπούν σε δημιουργικούς συνεργάτες των μαθητών, όταν η κρατική πολιτική έχει επιβάλλει ένταση των αξιολογικών διαδικασιών. Πολύ περισσότερο, αν εφαρμοστούν οι εξαγγελίες της νέας κυβέρνησης για την εισαγωγή ανακεφαλαιωτικών εξετάσεων στην Ε' και ΣΤ' Δημοτικού είναι φανερό, ότι ολόκληρη η ρητορική που ακολουθεί το Δ.Ε.Π.Π.Σ. και την ευέλικτη ζώνη, μάλλον θα εγκαταλειφθεί από την κρατική παιδαγωγική.
Για όλους αυτούς τους λόγους, η απόπειρα να ενσωματωθούν και να αξιοποιηθούν στο σημερινό παραδοσιακό σχολείο ιδέες, απόψεις και πρακτικές του κινήματος της νέας αγωγής οδηγεί πολλές φορές σε φαιδρά αποτελέσματα. Το πανεπιστημιακό κατεστημένο από την πλευρά του, κυρίαρχο εδώ και καιρό στο σώμα των πανεπιστημιακών, όλοι εκείνοι οι οικόσιτοι των ευρωπαϊκών προγραμμάτων, οι φανατικοί οπαδοί της ερβαρτιανής παιδαγωγικής και της μετωπικής διδασκαλίας, εμφανίζονται σήμερα ως οι φορείς του «νέου». Είναι όλοι αυτοί που με ατέλειωτες ώρες σεμιναρίων, προγραμμάτων εξομοίωσης, επιμόρφωσης, μαθημάτων μετεκπαίδευσης και παραδόσεων στα Παιδαγωγικά Τμήματα, (τι ατέλειωτος χρόνος πλήξης και μονοτονίας αλήθεια) προωθούν δήθεν τις νέες διδακτικές μεθόδους, τις παιδαγωγικές καινοτομίες που «ανοίγουν καινούριους δρόμους στη μάθηση» ακολουθώντας τη μια και μοναδική μέθοδο που ξέρουν καλά και εμπιστεύονται : τη μετωπική διδασκαλία, τους ανιαρούς μονόλογους, την ειρωνεία και τον κυνισμό της από καθ' έδρας εξουσίας απέναντι σε κάθε διαφορετική φωνή. Είναι αυτοί που ενοχοποιούν τους εκπαιδευτικούς ως «φορείς της παλιάς παιδαγωγικής», είναι αυτοί που θα υπηρετήσουν πρόθυμα τη μια ή την άλλη μεταστροφή της κυρίαρχης παιδαγωγικής, τις νεοφιλελεύθερες ή συντηρητικές εκδοχές της.
Για τη ζωντανή εκπαίδευση και τα πιο ανήσυχα πνεύματα στο χώρο των εκπαιδευτικών, η οπτική γωνία είναι διαφορετική. Οι ιδέες της νέας αγωγής δεν αποτελούν κάτι ριζικά καινούργιο στην ελληνική εκπαίδευση, αφού η απουσία ασφυκτικού παιδαγωγικού ελέγχου, επέτρεψε σε πολλούς συναδέλφους να υιοθετήσουν στοιχεία της εδώ και καιρό, γεγονός που τους έφερε σε ανοιχτή αντιπαράθεση πολλές φορές με σχολικούς συμβούλους και προϊσταμένους που υπηρετούσαν με ζήλο την κληρονομιά του κυρίου Εξαρχόπουλου (άσχετα αν οι περισσότεροι αγνοούσαν ακόμα και την ύπαρξή του !) Στις περιπτώσεις αυτές η εφαρμογή της Ευέλικτης Ζώνης δεν θα σημάνει παρά την υπαγωγή αυτών των παιδαγωγικών πρακτικών στο γραφειοκρατικό έλεγχο. Μέχρι τώρα ξεστρατίζαμε από την παραδοσιακή παιδαγωγική, βρίσκοντας αφορμή στο κέφι, το μεράκι και την περιέργεια που κάποτε αναβλύζουν στα πλαίσια της παιδαγωγικής σχέσης. Με την Ευέλικτη Ζώνη αυτά πρέπει να αποκτήσουν ωρολόγιο πρόγραμμα, να λογοδοτούν στο σύμβουλο και να επιδεικνύονται στο κοινό για να διαφημιστεί το έργο μας. Μα πώς μπορεί να αποκτήσει η πρωτοβουλία πρόγραμμα; Πώς μπορεί η ανορθογραφία της ομαδικότητας να στριμωχτεί σε ένα προδιαγεγραμμένο δίωρο; Πώς μπορεί η κριτική σκέψη να γίνει προσχεδιασμένο διάλειμμα στο σχολείο της έτοιμης γνώσης; Πώς γίνεται η γνώση που χτίζεται, η γνώση που βρίσκεται πάντα σε εξέλιξη να εκτίθεται προς θαυμασμό; Στο σχολείο που κυριαρχεί η παραδοσιακή παιδαγωγική, οι προοδευτικές πρακτικές ή θα αποτελούν ανταρσία, ή θα μεταλλαχθούν σε όργανα διαφήμισης και φενακισμού.
Στην κατεύθυνση αυτή καλούμε τους συναδέλφους να επεκτείνουν τις παιδαγωγικές πρακτικές που οι ίδιοι ανέπτυξαν (π.χ. στα πλαίσια του αντιπολεμικού κινήματος). Γνωρίζουμε ότι κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου εύκολο. Ούτε ο μισθός μας ούτε η κυρίαρχη κουλτούρα του ατομισμού ούτε η παραγωγή γνώσης στα Παιδαγωγικά Τμήματα μας βοηθάνε. Πιστεύουμε όμως ότι είναι μια διέξοδος (η μοναδική ίσως) ανάμεσα στη Σκύλλα του παλιού γραφειοκρατικού σχολείου της ομοιομορφίας και τη Χάρυβδη του «νέου» τεχνοκρατικού σχολείου της αγοράς. Η ίδια η εφαρμογή της μεθόδου project μπορεί να αποτελέσει πεδίο αγώνα για όσους ενδιαφέρονται για την αμφισβήτηση της κυρίαρχης ιδεολογίας και την άμβλυνση της συμβολής της εκπαίδευσης στην αναπαραγωγή της κοινωνικής ανισότητας. Σ' αυτό συνεισφέρουν τα χαρακτηριστικά της μεθόδου, που αποτελούν και επίμαχα σημεία για το σημερινό σχολείο: θεματολογία με βάση τα ιστορικοκοινωνικά προσδιορισμένα ενδιαφέροντα μαθητών, μελέτη θεμάτων σ' όλες τους τις προεκτάσεις - ανάπτυξη του μαθαίνω πώς να μαθαίνω, συγκρότηση μεικτών ομάδων εργασίας και αναίρεση διαχωρισμών (επιδόσεων, φύλου, εθνικότητας), κατανομή ρόλων στην ομάδα που διευκολύνουν την ένταξη των μαθητών, παραγωγή συλλογικού αποτελέσματος με κοινωνική επίδραση.
Με ή χωρίς «Ευέλικτη Ζώνη» και Δ.Ε.Π.Π.Σ. , η ριζοσπαστική παιδαγωγική θα υπάρχει διαρκώς μονάχα ως αντίπαλη τάση στο σχολείο της αναπαραγωγής των κοινωνικών ανισοτήτων. Το κυρίαρχο πρότυπο θα αποπειράται κατά καιρούς να ενσωματώσει αποκομμένα κομμάτια της, η ψυχή της όμως θα ζει πάντα εκεί που το όραμα της ανατροπής εισβάλει δημιουργικά στις σχολικές αίθουσες.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Ο συνάδελφος Τάσος Τόκας

Τάσος Τόκας (Σύλλογος Εκπαιδευτικών Ιωαννίνων
Συνάδελφοι, να καταθέσω έναν προβληματισμο ξεκινώντας.
Ο προβληματισμός μου σε σχέση με την Ευέλικτη Ζώνη (Ε.Ζ.), ξεκινάει από το εξής ερώτημα:
Υπάρχει η εκτίμηση σήμερα ότι το κύριο πρόβλημα του Σχολείου βρίσκεται στη διδακτική μεθοδολογία; Δηλαδή αν προσθέσουμε ένα νέο τρόπο-μέθοδο διδασκαλίας, θα καταφέρουμε να φτιάξουμε ένα «νέο» Σχολείο με ποιοτικότερα χαρακτηριστικά που θα συμβάλλει στην ολόπλευρη μόρφωση του παιδιού και τη δημιουργία σταθερής , κοινωνικής - δημιουργικής προσωπικότητας;
Τόσο το ΥΠΕΠΘ όσο και οι εμπνευστές της Ευέλικτης ζώνης προσπαθούν να μας πείσουν ότι με την εφαρμογή της Ε.Ζ και της Διαθεματικής προσέγγισης στο Ελληνικό Σχολείο, πραγματοποιείται μια επανάσταση στην Εκπαίδευση:
«Με βάση τις παραπάνω επιδιώξεις και προοπτικές, μπορούμε να πούμε ότι η Ε.Ζ. αποτελεί μια φιλόδοξη παρέμβαση αλλαγής στο σχολικό μας σύστημα, η οποία συνιστά Εκπαιδευτική καινοτομία, με το περιεχόμενο και τη βαρύτητα που αποδίδει στον όρο η Παιδαγωγική Βιβλιογραφία.» (Ματσαγγούρας ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ)
Είναι όμως η διαθεματικότητα «καινοτομία» που μπορεί όντως ν' αλλάξει προς το ποιοτικότερο το Εκπαιδευτικό μας σύστημα;

Το φαινόμενο αυτό αποτελεί καθεστώς στις ΗΠΑ όπου: «Ενώ οι δημόσιες δαπάνες περιορίζονται τα τελευταία 10 χρόνια, τα σχολικά προγράμματα και οι δραστηριότητες που χρηματοδοτούνται από εταιρικές χορηγίες έχουν αυξηθεί κατά 250%. Σε αντάλλαγμα αυτών των χορηγιών τα σχολεία επιτρέπουν στις εταιρίες να μπαίνουν στα σχολεία και στην εκπαιδευτική τους διαδικασία.
Στις ΗΠΑ «διαπίστωσαν» ότι ο καλύτερος τρόπος για να εντυπώσεις στα μυαλά των παιδιών το λογότυπο για την προσφορά της επιχείρησης είναι το Ίντερνετ της σχολικής αίθουσας. Η ηλεκτρονική προώθηση προϊόντων, με την εταιρία να προσφέρει προγράμματα Η/Υ με αντάλλαγμα το δικαίωμα διαφήμισης στους μαθητές, έχει αυξηθεί κατά 150%. Οκτώ εκατομμύρια μαθητές σε 12.000 αίθουσες παρακολουθούν καθημερινά το "Τσάνελ Ουάν" που εκπέμπει ειδήσεις στο σχολείο μαζί και με διαφημίσεις.
Οι μαθητές που δε συμμορφώνονται με το σχολικό επιχειρηματικό πνεύμα, αποβάλλονται. Έτσι όταν ο Μάικλ Κάμερον φόρεσε ένα μπλουζάκι της "Πέπσι" τη μέρα της "Κόκα Κόλα" στο Λύκειο της Τζόρτζια, αποβλήθηκε, γιατί έφερε αναστάτωση στη σχολική ζωή και αμαύρωσε την εικόνα του σχολείου. Η μέρα της "Κόκα Κόλα" ήταν μέρος της συμμετοχής του σχολείου στον εθνικό διαγωνισμό με θέμα "Συνεργαστείτε με την Κόκα Κόλα". Όποιο σχολείο θα είχε την καλύτερη ιδέα προώθησης των εκπτωτικών κουπονιών της "Κόκα Κόλα" θα έπαιρνε ως βραβείο 10.000 δολάρια. Κι αν δεν αρκεί η μετατροπή των μαθητών σε κινούμενες διαφημίσεις, τα σχολεία και οι επιχειρήσεις μετατρέπουν ορισμένες φορές το ίδιο το σχολείο σε μια τεράστια φωτεινή διαφημιστική πινακίδα. Η χρησιμοποίηση του σχολικού χώρου με τους πίνακες ανακοινώσεων, τις ταράτσες, τους τοίχους και τα διδακτικά βιβλία, έχει αυξηθεί κατά 540%.»

Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι όλα τα παραπάνω δεν είναι άσχετα με τις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις που συντελούνται στη «μετά Μάαστριχτ» εποχή στο χώρο της εκπαίδευσης και αποσκοπούν πρώτα και κύρια στην απαλλαγή του κράτους από το κόστος της εκπ/σης και τη μεταβίβασή του στις τσέπες των γονέων. Διαφαίνεται πλέον ξεκάθαρα η οικοδόμηση μιας πρόσθετης απίστευτης διαφοροποίησης των σχολείων, ανάλογα με τις διαχειριστικές ικανότητες των στελεχών τους και την κοινωνική σύνθεση της τοπικής κοινωνίας. Η υποχρέωση του κράτους να εξασφαλίζει ενιαία και ισότιμα τους όρους λειτουργίας κάθε σχολείου, καταργείται. Το περιεχόμενο της εκπαίδευσης εξαθλιώνεται και βιομηχανοποιείται. Οι έμποροι και οι μεγαλοεπιχειρηματίες αναγορεύονται σε παιδαγωγούς και αναλαμβάνουν σταδιακά πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση του εκπαιδευτικού προγράμματος και της συνείδησης της νεολαίας.
Μπροστά σ΄αυτό το γκρίζο τοπίο προβάλλει για μια ακόμη φορά η κοινωνική ανάγκη, για τη δημιουργία ενός πραγματικά Νέου Σχολείου που θα δίνει τη δυνατότητα σε κάθε νέο άνθρωπο να διαμορφώνει κριτήριο, για να μπορεί να επιλέγει μέσα από τη "σαβούρα" των πληροφοριών που μας κατακλύζουν καθημερινά, το θησαυρό της αληθινής γνώσης αλλά και να οργανώνει την ίδια την προσωπικότητά του σε σύνολο οργανικά συγκροτημένο. Ενός Σχολείου που θα μπορεί να εξασφαλίζει τη συναισθηματική και βουλητική ισορροπία κάθε νέου. Κι αυτός ο στόχος μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη διεύρυνση της υποχρεωτικής βασικής εκπαίδευσης στα 12 χρόνια, σα συνέχεια δίχρονης υποχρεωτικής προσχολικής αγωγής. Δεν φτάνει όμως σήμερα μόνο να ζητάμε τη θεσμοθέτηση δωδεκάχρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης, αλλά να απαιτούμε την υλοποίηση της υποχρέωσης του κράτους να εξασφαλίζει τα μέσα σε όλα τα παιδιά του λαού για να πάρουν σε όμοιες συνθήκες ουσιαστική κι ολόπλευρη μόρφωση. Κι αυτό μπορεί και πρέπει να γίνει μέσα από το ΕΝΙΑΙΟ ΔΩΔΕΚΑΧΡΟΝΟ ΒΑΣΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Ευχαριστούμε. Έλα Μανώλη και ο συνάδελφος Σταύρου να ετοιμάζεται, ο συνάδελφος Γιάντσιος, Παπλωματάς, Παπανικολάου, Καλώνης και θα κλείσει ο συνάδελφος Μπαμπούρας.

Μανώλης Μπελαδάκης (Μέλος ΔΟΕ)
Αγαπητοί συνάδελφοι,
Κατανοώντας και την αγωνία του Προεδρείου αλλά και την αναγκαιότητα για την οικονομία του χρόνου θα καταθέσω την τοποθέτησή μου για τα πρακτικά. Θα κάνω, όμως, δυο τρεις επισημάνσεις, για το θέμα το οποίο συζητούμε σήμερα. Ένα θέμα που σπαταλήθηκε πάρα πολύς χρόνος, καταβλήθηκε τεράστιος κόπος, δαπανήθηκαν μεγάλα χρηματικά ποσά και θα πρέπει να δούμε ποιο είναι το τελικό αποτέλεσμα.
Από τη μελέτη των νέων προγραμμάτων και έχοντας υπ' όψη όλα όσα έχουν ήδη πραγματοποιηθεί, δεν μπορούμε να είμαστε αρκετά αισιόδοξοι. Τα Δ.Ε.Π.Π.Σ. δε συνιστούν στην ουσία νέα προγράμματα σπουδών. Οι διαθεματικές δραστηριότητες δεν αποτελούν τη βασική δομή μέσα στην οποία εξυφαίνεται το πρόγραμμα σπουδών, αλλά λειτουργούν ως καρύκευμα στο γνωστικό, δομημένο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών, που στο τέλος του έχει κάποιες προτεινόμενες δραστηριότητες, που συνήθως επαναλαμβάνονται στην τάξη ή από τάξη σε τάξη και καλύπτουν το 10% έως το 25% στην καλύτερη περίπτωση του διαθέσιμου στο μάθημα διδακτικού χρόνου. Δεν αρχίζει το μάθημα με τη διαθεματικότητα, αλλά τελειώνει σ' αυτή στην πραγματικότητα.
Έτσι λειτουργούν ως ένα μικρό σύστημα διεπιστημονικής και διαθεματικής οργάνωσης των αναλυτικών προγραμμάτων στα σχολεία μας. Διαθεματικότητα σημαίνει έναν εντελώς νέου τρόπου οργάνωσης του αναλυτικού προγράμματος.
Παρατηρείται μια τυπολατρεία σε ό,τι έχει σχέση με το μαθητοκεντρισμό, ενώ όμως ο ρόλος του δασκάλου είναι κυρίαρχος. Καταπνίγει, στην ουσία, κάθε ζωντανή συμμετοχή του μαθητή στην παραγωγή της γνώσης και η παρέμβαση της νηπιαγωγού ή του γονέα στη σύνταξη του σχεδίου εργασίας και στην υλοποίησή του στην πράξη είναι σ' ένα μεγάλο βαθμό. Δηλαδή, πολλές από τις εργασίες γίνονται από τους γονείς ή από την ίδια τη νηπιαγωγό.
Βασική, όμως αρχή, σ' όλα τα σχολεία του κόσμου είναι να ξεκινάει η μάθηση από το μαθητή και όχι από τη διδασκαλεία του δασκάλου.
Κυριαρχεί, δυστυχώς,τ' ότι μιλάμε για μια νέα εκπαιδευτική καινοτομία, σε όλες τις τάξεις, σε όλα τα μαθήματα το παλιό τρίπτυχο: γνωρίζω, διακρίνω, περιγράφω και όχι προβληματίζομαι και ανακαλύπτω και μάλιστα μ' έναν ομοιόμορφο τρόπο από το Νηπιαγωγείο στο Γυμνάσιο.
Δε θα σας κουράσω άλλο. Τέλος θέλω να πω ότι στην ευέλικτη ζώνη και γενικά σε κάθε διαθεματική προσέγγιση της γνώσης οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί κατασκευάζουν οι ίδιοι το διδακτικό υλικό και μόνο επικουρικά μπορούν να χρησιμοποιήσουν έτοιμο διδακτικό υλικό. Το διδακτικό υλικό, όμως, που έχει εκπονηθεί στα πλαίσια του προγράμματος της ευέλικτης ζώνης είναι πάρα πολύ καλό, όμως, χρησιμοποιείται λάθος από τους εκπαιδευτικούς και η χρησιμοποίηση των βιβλίων και ιδιαίτερα των εξωδιδακτικών ακυρώνει σε σημαντικό βαθμό τη νέα μεθοδολογία.
Τελειώνω, λοιπόν, λέγοντας ότι πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι στη νέα εποχή, η νέα εποχή, ο 21ος αιώνας, θέλει τόσο για το μαθητή, όσο και για το δάσκαλο έναν άλλο ρόλο και αυτοί οι ρόλοι, φίλες και φίλοι, διδάσκονται και δεν είναι αυτονόητοι. Όσο πιο γρήγορα εκπαιδευτούμε εμείς και τα παιδιά σ' αυτούς τους νέους ρόλους, τόσο πιο εύκολα και πιο άμεσα θ' αντιμετωπίσουμε αυτές τις προκλήσεις.
Να πω ότι η απορροφητικότητα των κοινοτικών κονδυλίων δεν είναι αυτοσκοπός. Πρέπει το εκπαιδευτικό σύστημα ν' αποκτήσει τις αλλαγές, που έχει ανάγκη, ώστε ν' ανανεωθεί και να εκσυγχρονιστεί αποτελεσματικά. Ευχαριστώ πολύ.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Ο συνάδελφος Σταύρου να ετοιμάζεται, ο συνάδελφος Γιάντσιος. Για δύο λεπτά. Δεν υπάρχει άλλος χρόνος.

Γιάννης Σταύρου (Σύλλογος Εκπαιδευτικών Ιωαννίνων)
Αν συνάδελφοι, είναι σωστή η θέση ότι βαθιές εκπαιδευτικές αλλαγές, όπως φιλοδοξεί να είναι το θέμα, που συζητάμε, ότι είναι αποτέλεσμα των βαθιών κοινωνικοπολιτικών αλλαγών και νομίζω ότι κάπως έτσι είναι, τότε θα πρέπει να διευκρινιστούν από τους συντάκτες των θεμάτων, που μας απασχολούν, αυτές οι κοινωνικοπολιτικές αλλαγές που συντελέστηκαν στην Ελλάδα και οι οποίες επέφεραν τις συγκεκριμένες αλλαγές στην εκπαίδευση. Εκτός και δεχτούμε ότι δεν πρόκειται για βαθιές ριζικές αλλαγές, αλλά για διαδικαστικού ή διεκπαιρεωτικού τύπου αλλαγές κάτι το οποίοτ' ότι φαίνεται δεν γίνεται δεκτό.
Ανεξάρτητα, πάντως από το βαθμό, γεγονός είναι ότι το σχολείο αλλ΄ζει σταδιακά και προσαρμόζεται στα νέα κοινωνικά δεδομένα. Εξάλλου ο ρόλος του σχολείου είναι να υπηρετεί την κοινωνία. Επομένως θα πρέπει να διερευνήσουμε τα νέα κοινωνικά δεδομένα, που διαμορφώνονται, προϊόν των οποίων είναι το θέμα, που σήμερα μας απασχολεί. Μ' άλλα λόγια, δηλαδή, να διερευνήσουμε το χαρακτήρα της ελληνικής κοινωνίας και της Ευρωπαϊκή Ένωσης, καθώς είναι δεδομένη η άμεση επιρροή και εξάρτηση, ώστε να προσδιορίσουμε τα χαρακτηριστικά και τις διαστάσεις του κοινωνικού μοντέλου που προωθείται. Στο πλαίσιο αυτό να ερμηνεύσουμε τις αλλαγές που προωθούνται στην εκπαίδευση και οι οποίες δεν είναι τίποτε άλλο από προσαρμογή στις νέοδιαμορφούμενες συνθήκες.
Τα χαρακτηριστικά των κοινωνιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλάζουν και γίνονται ορατά σε όλα τα επίπεδα. Υπάρχει γενική συμφωνία ότι το μοντέλο, που προωθείται σήμερα είναι οι κοινωνίες των ελεύθερων αγορών, του ελεύθερου ανταγωνισμού, της εμπορευματοποίησης, του λιγότερου, όπως λέγεται κράτους, της ευελιξίας στην εργασία ή της απασχόλησης, όπως λέγεται τελευταία.
Το σχολείο έρχεται να υπηρετήσει το παραπάνω μοντέλο, αναπροσαρμόζοντας τα προγράμματα και δίνοντας βαρύτητα στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και βασικών γνώσεων σε βάρος της ολόπλευρης μόρφωσης και της ικανότητας του παιδιού να ερμηνεύει, να κρίνει, ν' αμφισβητεί και γιατί όχι ν' αλλάζει την κοινωνία.
Θετικές πλευρές, συνάδελφοι μπορεί κανείς να βρει στα Δ.Ε.Π.Π.Σ. και στην ευέλικτη ζώνη, όπως θετικές πλευρές υπάρχουν και σε άλλες μεθόδους και προσεγγίσεις. Το γεγονός αυτό δεν αναγάγει σε θέσφατο ή σε πανάκεια λύσης των προβλημάτων. Εξάλλου όλες οι αλλαγές που έγιναν και θα γίνουν στο μέλλον παρουσιάζονται με τυμπανοκρουσίες και είναι ντυμένες μ' εντυπωσιακό περιτύλιγμα. Αυτό, όμως, δεν αναιρεί το γεγονός ότι είναι ανοιχτές στην κριτική, στην αμφισβήτηση και γιατί όχι στην απόρριψη.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Ευχαριστούμε πολύ. Ο συνάδελφος ο Γιάντσιος και να ετοιμάζεται ο συνάδελφος Παπλωματάς.

Γιάντσιος Βασίλειος (Σύλλογος Εκπαιδευτικών Υπαίθρου Θεσσαλονίκης και από το Διδασκαλείο Θεσσαλονίκης)
Σκέφτηκα πολύ για το αν θα πάρω το λόγο. Δεν θα καθυστερήσω περισσότερο από ένα λεπτό μια και τα πράγματα έχουν έρθει έτσι.
Ήθελα ν' αναφέρω ότι η ευέλικτη ζώνη, σύμφωνα με τα θεωρητικά, όπως αναφέρονται σε όλα τα κείμενα του Π.Ι., που έχουν έρθει στα σχολεία, προϋποθέτει έναν άλλο ρόλο για τον εκπαιδευτικό.
Ο δάσκαλος δεν αποτελεί πια το δίαυλο μεταφοράς της γνώσης, αλλά μετατρέπεται σε συμπαραγωγό της γνώσης, συνδιαχειριστή της κι ένα βασικό παράγοντα της σχηματοποίησής της. Συνεπώς ο βασικότερος παράγοντας, που θα πρέπει να ληφθεί υπ' όψη για την επιτυχή εισαγωγή της ευέλικτης ζώνης στην ελληνική Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, όπως έγινε μέχρι τώρα και όπως πιστεύουμε ότι θα συνεχιστεί είναι οι εκπαιδευτικοί, αφού αυτοί είναι που θα κληθούν να την υλοποιήσουν, να την ενσωματώσουν με αποτελεσματικό τρόπο στην εκπαιδευτική διαδικασία, ν' αξιοποιήσουν τα πλεονεκτήματα, που προσφέρει και να περιορίσουν τα μειονεκτήματά της.
Η διαδικασία αυτή για να είναι επιτυχής δεν απαιτεί απλώς μια καλή προετοιμασία εκ μέρους τους, με τη βοήθεια της πολιτείας, αλλά και την ανάπτυξη κατάλληλων αντιλήψεων, απόψεων και δεξιοτήτων, έτσι ώστε να γίνουν τα κατάλληλα φίλτρα, για να καταστούν ρεαλιστικές οι εξαγγελίες του νέου θεσμικού πλαισίου.
Στα πλαίσια, λοιπόν, ενός ερευνητικού, που εκπονήθηκε στο Διδασκαλείο Θεσσαλονίκης θα ήθελα να φέρωτ' αποτελέσματα, όπως μας τα είπαν οι δάσκαλοι, οι οποίοι για δύο τρία χρόνια εφαρμόζουν την ευέλικτη ζώνη, γiατί δεν ακούστηκε η γνώμη των εκπαιδευτικών, που εφάρμοσαν την ευέλικτη ζώνη. Αυτό προσπαθούσα να καταλάβω τόση ώρα εδώ και θεώρησα σκόπιμο να παρέμβω. Θ' αναφέρω, λοιπόν, μόνο τα ευρήματα, που είχαμε σ' αυτή την έρευνα, που είναι ο άξονας πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, όπως ακριβώς τα λένε οι συνάδελφοι.
Τα πλεονεκτήματα, που θεωρούν ότι έχει η ευέλικτη ζώνη, όπως την εφάρμοσαν οι εκπαιδευτικοί της έρευνάς μας είναι αρκετά τόσο για τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, όσο και για τους ίδιους τους μαθητές.
Για τους μαθητές η ευέλικτη ζώνη έχει το πλεονέκτημα να:

Για τους εκπαιδευτικούς η ευέλικτη ζώνη έχει το πλεονέκτημα:

Θα κλείσω γιατί υπάρχουν και προτάσεις αλλά ο χρόνος δεν επαρκεί με τα μειονεκτήματα, που θεωρούν οι συνάδελφοι, που συμμετείχαν στην έρευνα, ότι έχει η ευέλικτη ζώνη.
Τα μειονεκτήματα, λοιπόν, είναι πολλά και κυρίως, το τονίζω αυτό, αφορούν τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα μόνα μειονεκτήματα της ευέλικτης ζώνης, που αναφέρονται ν' αφορούν τους μαθητές είναι:

Από τη μεριά τους οι εκπαιδευτικοί θεωρούν ως μειονέκτημα της ευέλικτης ζώνης για τους ίδιους τα εξής:

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Κι εμείς ευχαριστούμε το συνάδελφο. Το λόγο έχει ο συνάδελφος Παπλωματάς.

Κώστας Παπλωματάς (Σύλλογος Εκπαιδευτικών Π. Ε. Περιστερίου «Έλλη Αλεξίου», μέλος του ΙΠΕΜ - Δ.Ο.Ε. )
Συναδέλφισσες και συνάδελφοι.
Οι αστοί παιδαγωγοί επικαλούνται τους εξής λόγους εμφάνισης και εφαρμογής της διαθεματικότητας:
Α. Επιστημολογικοί
Σύμφωνα με αυτούς, η επιστήμη δεν έχει σήμερα σκοπό την ανεύρεση της απόλυτης αλήθειας, αλλά τη διατύπωση ερμηνευτικών σχημάτων ενός ευρύτερου κύκλου φαινομένων, προκειμένου να διευκολυνθεί η συνολική προσέγγιση της πραγματικότητας. Διαστρέφοντας το σκοπό της γνώσης που είναι η ατέρμονη προσπάθεια για την κατάκτηση της αλήθειας, στην ουσία αρνούνται την ύπαρξή της αλλά και τη δυνατότητα του ανθρώπου να την προσεγγίζει. Έτσι, υποστηρίζουν ότι η εξειδίκευση και τα διακριτά μαθήματα είναι η πρωταγωνιστική αιτία της αδυναμίας της γνώσης και της επιστήμης να αντιμετωπίσει τα πολύπλοκα προβλήματα του ανθρώπου και της κοινωνίας. Αυτό είναι μια θέση του υποκειμενικού ιδεαλισμού, ο οποίος αποδέχεται το ενιαίο μιας πραγματικότητας νοητής και υπερβατικής του υπαρκτού κόσμου, αρνούμενη την υλική - αντικειμενική βάση ύπαρξης και λειτουργίας αυτού του κόσμου. Επομένως, απορρίπτουν την ύπαρξη κοινών νόμων και αρχών που διέπουν την εξέλιξη της φυσικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Γι' αυτό, εισηγούνται διάφορα μοντέλα ή τεχνικές ερμηνείας της πραγματικότητας με την πρόταση για κατάργηση των διακριτών μαθημάτων και την εισαγωγή κεντρικών θεμάτων που θα αναλύεται μέσα από το πρίσμα διαφορετικών επιστημονικών κλάδων.
Β. Ψυχολογικοί λόγοι
Στην κατηγορία των ψυχολογικών λόγων εντάσσουν τους διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης της γνώσης από τους μαθητές και καταλήγουν στην άποψη ότι η διαθεματική προσέγγιση με βάση την εμπειρία και την ελκυστικότητα της διαθεματικότητας στη διδακτική πράξη διευκολύνει τη μάθηση όλων τελικά. Παραβλέπουν ότι οι ψυχολογικές διαφοροποιήσεις των μαθητών είναι προϊόντα της κοινωνικής τους προέλευσης, του μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου του περιβάλλοντός τους και προπαντός αποσιωπούν το γεγονός ότι ένα σχολείο που θέλει να τις αμβλύνει πρέπει να έχει ένα τελείως διαφορετικό προορισμό από το σημερινό αστικό σχολείο: Αντί να καλλιεργεί τη σύγχυση και την αίσθηση αδυναμίας του ανθρώπου να καταχτήσει την αλήθεια θα πρέπει να τον βοηθάει στο να αποχτά αυτοπεποίθηση και ψυχικά εφόδια για να μπορεί συνειδητά να κατανοεί τον κόσμο και το ρόλο του μέσα σε αυτόν.
Γ. Παιδαγωγικοί λόγοι
Υποστηρίζουν ότι τα μέχρι τώρα διακριτά διδακτικά αντικείμενα και η περιχάραξη της σχολικής γνώσης υποτάσσουν τους εκπαιδευτικούς και μαθητές στον κοινωνικό έλεγχο και εντάσσουν το σχολείο στη διαδικασία της κοινωνικής αναπαραγωγής. Ούτε λίγο ούτε πολύ μας λεν ότι η διαίρεση της κοινωνίας σε τάξεις μπορεί να γεφυρωθεί μέσα από τη διαθεματικότητα και στο αστικό σχολείο. Δηλαδή αρνούνται την ταξική φύση της κοινωνίας και της εκπαίδευσης και καλλιεργούν την αυταπάτη ότι μπορεί να υπάρξει ένα σχολείο όαση σε μια κοινωνία ζούγκλας.
Δ. Κοινωνικοί - Οικονομικοί λόγοι
Στους λόγους αυτούς επικαλούνται την ανάγκη προσαρμογής των μαθητών στη μεταβιομηχανική κοινωνία, δηλαδή την προετοιμασία για τους νέους όρους απασχόλησης και ζωής. Αναγνωρίζουν την ύπαρξη σημαντικών κοινωνικών προβλημάτων (ναρκωτικά, ξενοφοβία, τεχνολογικός αναλφαβητισμός, την ίδια στιγμή που ο αναλφαβητισμός και ειδικά ο λειτουργικός αναλφαβητισμός οργιάζει) και καλούν το σχολείο να γίνει πιο ευέλικτο για να μπορεί να διαχειρίζεται τα προβλήματα και όχι να ετοιμάσει ανθρώπους ικανούς να τα αντιμετωπίσουν και να τα λύσουν. Δηλαδή η νέα εποχή απαιτεί άτομα όχι εξειδικευμένα αλλά με ευέλικτη προσωπικότητα και ελαστικούς ρόλους. Πιο ξεκάθαρα δηλαδή ομολογούν ότι η κοινωνία χρειάζεται ευέλικτες μαθήσεις, ελαστικές εργασιακές σχέσεις μα πιο πολύ ευέλικτες συνειδήσεις και κατάπτωση των αντιστάσεων. Συνεπώς, δεν πρόκειται για ένα σχολείο αναπαραγωγής της γνώσης με άλλο τρόπο, αλλά πλήρους υποταγής της μάθησης στους στόχους της κοινωνίας της αγοράς.
Αντίπαλο δέος το Ενιαίο δωδεκάχρονο σχολείο που υπολογίζει τις πραγματικές μορφωτικές, ψυχικές και κοινωνικές ανάγκες της νεολαίας και μάλιστα σε μιαν εποχή ραγδαίων ανατροπών. Σε τελευταία ανάλυση το σχολείο δεν μπορεί να αλλάξει εκ των έσω, όπως μας λέει ο Κος Ματσαγγούρας στα αφιερώματα του βιβλίου του, ούτε στο αλωνάκι της πράξης, αλλά από τα έξω και μέσα στις αλάνες της μαζικής λαϊκής αντεπίθεσης.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Ο συνάδελφος Παπανικολάου και να ετοιμάζεται ο συνάδελφος Αγγελόπουλος.

Παπανικολάου Χρήστος (Διδασκαλείο Ιωαννίνων)
Συνάδελφοι της Ομοσπονδίας μας, συγχαρητήρια για την πρωτοβουλία σας. Μας αιφνιδιάζετε ευχάριστα. Σας παρακολούθησα και στο Βόλο και πιστεύω ότι τα θέματα, που μας καίνε στη σχολική πραγματικότητα πρέπει να τα βλέπετε, όπως καλή ώρα σήμερα και όσο μπορείτε να τ' αντιμετωπίζετε. Όσο περνούσε η ώρα, παρακολουθώντας τη συζήτηση, φούντωνα, στεναχωριόμουνα και πικραινόμουνα, Αν παραβώ λίγο το χρόνο να με συγχωρέσετε. Για τους εξής λόγους:
Είμαι δάσκαλος της τάξης και της πράξης. Περάσαμε σε μια φάση αυτοεπιμόρφωσης, αυτοεκπαίδευσης μεταξύ μας. Υπάρχει ένα καταπληκτικό επιστημονικό, θεωρητικό υπόβαθρο, το οποίο δεν αμφισβητείται. Υπάρχει επιστημονική τεκμηρίωση. Είχα την τύχη να επικοινωνήσω και μπορώ να το πω κύριε Ματσαγγούρα μπροστά σας, να συγκλονιστώ σε μια επικοινωνία που είχα μαζί σας και να ομολογήσω, γιατί πρέπει να τα λέμε αυτά κάποτε στους ανθρώπους, που μας δίνουν τη γνώση.
Υπάρχει γνώση, η οποία πρέπει να περάσει στην πράξη. Υπάρχει όμως απόσταση θεωρίας και πράξης και στη σχολική πράξη, σήμερα, τα πράγματα είναι αλλιώς και βλέπουμε ότι κάποια πράγματα δεν θίγονται. Όσα μας αγγίζουν και προσπαθούμε ν' απαλλαγούμε εφευρίσκοντας διάφορα σενάρια για το πού πάει η διαθεματικότητα ή η ευέλικτη ζώνη, φαντάζομαι ότι είναι δικαιολογίες για ν' απαλλαγούμε από τις ευθύνες μας.
Το πρόβλημα είναι συγκεκριμένο και αναρωτιέμαι τα στελέχη και αφορά την Ομοσπονδίας μας, τα οποία επελέγησαν για να στελεχώσουν τις θέσεις και ξεκινούμε από τους σχολικούς συμβούλους, προϊσταμένους, διευθυντές σχολείων, που είναι η καρδιά του προβλήματος και υποδιευθυντές, εάν ήταν επιμορφωμένοι, εάν ήταν έτοιμοι για τις καινοτόμες δράσεις; Υπάρχει έλλειμμα σοβαρό. Έτυχε να είμαι σε πολλές ημερίδες, να παρουσιάζω τη δουλειά μου, όπως την έκανα, γιατί δε με βοήθησε κανένας, δεν είχα από κανέναν στήριγμα κι έχω ακόμα την ανασφάλεια, αν τα έκανα σωστά όλα αυτά τα χρόνια, τα σχέδια που παρουσίασα. Το πρώτο ήταν όταν το Π.Ι. ήρθε στη Λάρισα το 2002 στην πρώτη ενημέρωση για την ευέλικτη ζώνη. Κανένας δε μας έχει πιστοποιήσει, κανένας δεν μας είπε, αν αυτό που κάνουμε το κάνουμε σωστά. Και σήμερα έλειπε από την παρουσίαση το κερασάκι στην τούρτα, που ήταν ένα. Φέρτε ένα συνάδελφο, αξιολογείστε τη δουλειά του, το πρόγραμμά του, να μας δείξει πέντε φωτογραφίες, τι έκανε η τάξη του, πού πήγαν τα παιδιά του, πώς δούλεψαν, τι εισέπραξαν.
Στεφόμαστε τόση ώρα, όσο ακούω, τον εαυτούλη μας, γιατί η διαθεματικότητα, τα project, οι καινοτόμες δράσεις, θέλουν πλάτη, θέλουν ψυχή, θέλουν μεράκι, θέλουν ευαισθησίες. Εάν δεν τα έχει αυτά ο εκπαιδευτικός, δεν πάει τίποτα μπροστά.
Φροντίστε το θεσμικό πλαίσιο το επόμενο που θα φτιάξει το Υπουργείο με τις δικές σας τις προτάσεις τι στελέχη θα επιλέξετε. Ποιους θα επιλέξετε.
Και τολμώ να πω για το 2001, μια προσωπική μου μαρτυρία, όταν ήρθε το πρώτο πολυσέλιδο ένθετο του Π.Ι., για την ευέλικτη ζώνη, ο διευθυντής του σχολείου μου το έκρυψε. Όταν αντιλήφθηκα ότι είναι κάτι καινούριο μου είπε: «Κοίταξε να δεις, στην τάξη σου κάνε ότι θέλεις, στο σχολείο μου μη με ανακατεύεις με τέτοια πράγματα». Για όνομα του Θεού! Όταν ίδια τα στελέχη της εκπαίδευσης αντιμετωπίζουν το καινούριο με τέτοια μιζέρια δεν πρόκειται να πάει τίποτα μπροστά, συνάδελφοι.
Κι ένα τελευταίο για τα παιδιά, για τους μαθητές μας. Δε μας είπε κανείς, ούτε πρόκειται να μας πει, όσα σχολεία πραγματοποίησαν προγράμματα, είτε περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, είτε ανήκουν στην ευέλικτη ζώνη, αυτά τα παιδιά τι έχουν εισπράξει. Τολμώ να σας πω συνάδελφοι, σήμερα ότι από τα δέκα προγράμματα, περίπου, που έχω υλοποιήσει, άλλαξε το κλίμα στη σχολική τάξη. Έχουμε άλλα παιδιά απέναντί μας. Μαθητές, που χαρακτηρίζονταν μέτριοι, ανίκανοι, αδύνατοι και όποιο χαρακτηρισμό θέλετε, που εμείς χρησιμοποιούμε πολλές φορές, αντιπαιδαγωγικά, είχαν συμμετοχή σε δραστηριότητες, που δεν το φανταζόμαστε. Υλοποιήσαμε ένα πρόγραμμα μιας ημέρας μόνο στο κέντρο της Μακρινίτσας, μια Μέρα στο Μουσείο. Την άλλη μέρα οι μαθητές μου ζήτησαν να παρουσιάσουν οι ίδιοι το πρόγραμμα, χωρίς χαρτιά, χωρίς σημειώσεις. Έτσι χύμα, συγγνώμη για την έκφραση, όπως αυτά είχαν εισπράξει την εμπειρία τους και ήταν μια παρουσίαση φοβερή. Άρα έχουμε μία ανατροπή του κλίματος στη σχολική τάξη, άλλες συμπεριφορές, νέα δεδομένα. Έχουμε χαρούμενες τάξεις, γι' αυτό και τα παιδιά μας δε μιλάνε. Ευχαριστώ πολύ.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Ευχαριστούμε κι εμείς το συνάδελφο για την παραστατικότητα με την οποία πραγματικά αναφέρθηκε στο θέμα και βέβαια ένα πράγμα να πω ότι δεν είναι καλό να γενικεύουμε, γιατί έτσι αδικούμε συναδέλφους μας που βλέπουν με διαφορετικό μάτι τις καινοτομίες. Ο συνάδελφος Αγγελόπουλος.

Αγγελόπουλος
Συνάδελφοι δυο πράγματα έχουν φανεί από την εκπαιδευτική πολιτική. Από τη μία είναι ο πλούτος των μαθημάτων και των τμημάτων, ειδικά στο Λύκειο και τα τμήματα που ξεφύτρωσαν σαν μανιτάρια των ΑΕΙ και το δεύτερο είναι η προσπάθεια αυτός ο κατακερματισμός να ξεπεραστεί, να δοθεί, δηλαδή, ολιστικά η γνώση όπως το λένε. Για μας αυτό σημαίνει διαθεματικότητα. Διαθεματικότητα και μάλιστα με ορίζοντα την κατάργηση των διακριτών, των ξεχωριστών μαθημάτων, όπως λένε μέσα τα κείμενα.
Εγώ νομίζω, ότι και τα δύο αυτά φαινόμενα και της υπερεξειδίκευσης και της ολιστικής αντιμετώπισης οδηγούν στο εξής: πολλές γνώσεις, αλλά ασυστηματοποίητες, καθημερινές γνώσεις και όχι επιστημονικές. Φέρνω το παράδειγμα με τους δεκαδικούς αριθμούς και τα καινούρια αναλυτικά προγράμματα. Θα διδαχθούν ως προς το Ευρώ και όχι σαν μορφή κλάσματος με ειδική μορφή. Εξάλλου και τα ίδια τα κλάσματα διδάσκονται σε τριάντα ώρες με τα καινούρια προγράμματα, δηλαδή δεν διδάσκονται.
Εξ ορισμού η διαθεματικότητα παραμερίζει τη συστηματική διδασκαλία των ξεχωριστών επιστημών. Κάνει για το Νηπιαγωγείο η διαθεματικότητα, Εξάλλου αυτό συμβαίνει σήμερα στα Νηπιαγωγεία. Δεν είναι κάτι καινούριο η διαθεματικότητα. Όχι όμως για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο.
Βέβαια εδώ η Ευρωπαϊκή Ένωση λέει ότι δε χρειαζόμαστε μέση μόρφωση, συστηματική διδασκαλία των βασικών επιστημών, αλλά στοιχειώδη μόρφωση. Επομένως καταλαβαίνουμε γιατί τα προωθεί αυτά η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Βέβαια το Π.Ι. αντιδρά και αντιδρούν εκείνοι οι οποίοι είναι σύμβουλοι στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και λένε όχι στην κατάργηση των ξεχωριστών μαθημάτων. Θέλει, δηλαδή το Π.Ι. τη διεπιστημονικότητα,τ' όλο που τα κείμενα μέσα λένε ότι αυτή η διεπιστημονικότητα είναι το πρώτο βήμα για να φτάσουμε μετά και στην κατάργηση των ξεχωριστών μαθημάτων.
Υπάρχει μία παραδοχή σ' αυτή την έννοια της διεπιστημονικότητας, η οποία λέει: πως όταν διδάσκεις Χημεία μένεις υποχρεωτικά σε αυτή την επιστήμη. Αυτό δεν είναι σωστό, δεν συμβαίνει ποτέ μέσα στην τάξη και είναι γνωστό ότι όποιος θα διδάξει Ιστορία θα πάει και στη Γεωγραφία.
Τελειώνω μ' ένα ερώτημα. Γιατί έχουν φτάσει να μας λένε πανεπιστημιακοί ότι γίνεται ομελέτα χωρίς αυγά, δηλαδή γίνεται μόρφωση, γνώση χωρίς ξεχωριστά μαθήματα; Και θα καταθέσω την απάντηση, που βρήκα εγώ από το Γληνό.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Ευχαριστούμε το συνάδελφο. Ο συνάδελφος Καλλώνης και κλείνουμε με το συνάδελφο Πολυζώη Μπαμπούρα

Καλλώνης Σταύρος (Σύλλογος Εκπαιδευτικών Κερατσινίου Περάματος)
Θέλω να σας ενημερώσω ότι από τα σαράντα σχολεία του Συλλόγου μας μόνο τρία δέχτηκαν και μόνο αυτά σκέφτονται να προχωρήσουν λίαν συντόμως την ευέλικτη ζώνη. Γι' αυτούς το μόνο που άλλαξε είναι ο χτύπος των κουδουνιών.
Θεωρούμε, λοιπόν, ότι καθήκον έχουμε ως συνδικάτο και ως σύλλογος και ως μαχόμενοι εκπαιδευτικοί να έχουμε τις δικές μας παρεμβάσεις στην καθημερινή διδακτική πράξη και για να πάμε και μέχρι αυτές τις κοινωνίες που οραματιζόμαστε, αλλά και μέχρι να φτάσουμε, να έχουμε ένα θετικό αποτέλεσμα προς όφελος του κοινωνικού συνόλου και των ίδιων των ανθρώπων σήμερα.
Στο Σύλλογό μας εμείς απαντήσαμε ως εξής: Φτιάξαμε την αντιπολεμική επιτροπή, η οποία δουλεύει εδώ και τρία χρόνια. Αυτή συγκέντρωσε ένα υλικό, που τα αναπαράγει κάθε χρόνο ο Σύλλογός μας και δίνει λύσεις σε πολλά ελλειμματικά, θα λέγαμε προβλήματα, που αντιμετωπίζουν τ' αναλυτικά προγράμματα.
Το δεύτερο είναι ότι προχωράμε και προσπαθούμε να φτιάξουμε το εργαστήρι Ιστορίας. Άλλο ένα πράγμα, το οποίο βασίζεται στο μεράκι των εκπαιδευτικών, στο μεράκι της δικής μας καθημερινότητας, στο μεράκι αυτό που έχει ανάγκη η κοινωνία δίνοντας κάποιες λύσεις. Δεν θεωρούμε ότι λύνουμε όλα τα προβλήματα. Δεν θεωρούμε ότι μπορούμε ν' απαντήσουμε σε οποιεσδήποτε διαδικασίες και σε οποιαδήποτε κενά έχει σήμερα η εκπαίδευσή μας.
Σ' αυτή, λοιπόν, την κατεύθυνση συνάδελφοι, εμείς θεωρούμε ότι η ευέλικτη ζώνη και όλα αυτά τα προγράμματα τίποτα δεν μπορούν να δώσουν. Για μας αυτά τα πράγματα, τα οποία θα βοηθήσουν την εκπαίδευση και του εκπαιδευτικούς είναι να διεκδικήσουμε σταθερές σχέσεις εργασίας, την παιδαγωγική μας ελευθερία, τις δαπάνες για την εκπαίδευση, τη μείωση των παιδιών ανά τάξη και όλους αυτούς τους στόχους που θέτει σήμερα το ριζοσπαστικό κομμάτι του συνδικαλιστικού κινήματος μακριά από γραφειοκρατικές λογικές. Ευχαριστώ.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Κι εμείς ευχαριστούμε. Ο συνάδελφος Μπαμπούρας και κλείνουμε.

Πολυζώης Μπαμπούρας (Γενικός Γραμματέας ΔΟΕ)
Συνάδελφοι, δυστυχώς για άλλη μια φορά δεν πρωτοτυπήσαμε. Είμαστε πάρα πολλοί όλη την ημέρα και δυστυχώς μείναμε λίγοι. Καλώς ή κακώς η σημερινή ημερίδα είχε έναν διαφορετικό χαρακτήρα, σε σχέση με τις ημερίδες της Θεσσαλονίκης και του Βόλου και βέβαια, όπως ειπώθηκε, η ΔΟΕ πράγματι ενδιαφέρεται, εκτός της συνδικαλιστικής προσέγγισης και για την επιστημονική τεκμηρίωση των θεσμών, που υφίστανται στα σχολεία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, καθώς και στην αντιμετώπιση των προβλημάτων, που σχετίζονται με καινοτομίες στην εκπαίδευση, όπως η ευέλικτη ζώνη ή διάφορες ιδιαίτερες μορφές ιδιαίτερης θεματικής αγωγής.
Ακούσαμε σήμερα την τεκμηρίωση του Δ.Ε.Π.Π.Σ. . Καθώς και την αντίθετη άποψη. Θεωρητικά κάθε νέα προσπάθεια έχει δεδομένη την ιδεολογική αφετηρία, αυτό όμως δεν συνεπάγεται αυτόματα, την απόρριψή της από την άλλη πλευρά. Προφανώς και στις διαδικασίες, όπως η σημερινή δεν ταιριάζει η ποδοσφαιροποίηση των απόψεων και η εναγώνια προσπάθεια κάποιων περιχαρακωμένων στο πολιτικοιδεολογικό τους αλάθητο να βάλουν γκολ στην αντίθετη ή έστω σε μια μη συναφή άποψη.
Πιστεύω ότι η εφαρμογή της ευέλικτης ζώνης στα σχολεία συστηματοποιεί περισσότερο εκπαιδευτικές λειτουργίες, που έτσι κι αλλιώς υπήρχαν, είτε προβλεπόμενες, είτε χάρις στην αυτενέργεια και τον προβληματισμό των εκπαιδευτικών, τόσο στο Δημοτικό Σχολείο, όσο και στο Νηπιαγωγείο.
Το ήδη φορτωμένο ωρολόγιο πρόγραμμα σε συνάρτηση με την ουσιαστική επιβολή από το ΥΠΕΠΘ, το Π.Ι. και τους Σχολικούς Συμβούλους, επιβαρύνθηκε ακόμα περισσότερο με την ευέλικτη ζώνη. Το ίδιο ισχύει και με τις χρηματοδοτήσεις, που ισχύουν για την υλοποίηση των προγραμμάτων αυτών και οι οποίες λείπουν.
Λογικά θα περίμενε κανείς την αναμόρφωση των προγραμμάτων στην κατεύθυνση και των ολοήμερων τιμημάτων και της ευέλικτης ζώνης και φυσικά την απεμπλοκή τους από τους μηχανισμούς αξιολόγησης εκπαιδευτικού, μαθητή ή σχολείου.
Σήμερα, εκείνο το οποίο φαίνεται πλέον πιθανό είναι ότι μάλλον θα οδεύσουμε σε μία σταδιακή κατάργηση αυτών των προγραμμάτων, μέχρι την εκπόνηση κάποιων καινούριων, τα οποία όπως είπε και ο προηγούμενος συνάδελφος, ενδεχομένως να πάνε και να στηριχθούν σε νέα κοινοτικά κονδύλια και εκροές από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πώς μπορούμε να έχουμε αποτελέσματα σε καινοτόμα προγράμματα, όταν η επιμόρφωση και για τους εκπαιδευτικούς, που ασκούνε τα προγράμματα αυτά, αλλά και για τα στελέχη εκπαίδευσης, όπως ειπώθηκε από προηγούμενους συναδέλφους είναι ελλιπής: Θα μπορούσε, αν υπήρχαν αυτές οι προϋποθέσεις, πραγματικά ν' απελευθερώνονταν οι υγιείς και εποικοδομητικές δυνάμεις και δυνατότητες του εκπαιδευτικού και του σχολείου. Προσωπικά θεωρώ ότι κάτω από τις παραπάνω και μόνο προϋποθέσεις το Δ.Ε.Π.Π.Σ. και η ευέλικτη ζώνη μπορούν να λειτουργήσουν απελευθερωτικά, ενεργητικά, συνεργατικά και με τη θεματολογία προερχόμενη από το σχολείο και την τάξη και όχι από τ' πάνω.
Όντως ξεφεύγει και ο δάσκαλος και ο μαθητής από τις ημερήσιες μερίδες γνώσης, απελευθερώνονται και συνεργάζονται ανακαλύπτοντας και αποκαλύπτοντας δυνατότητες, που μέχρι τότε ήταν ίσως εν υπνώσει. Μη σκοτώνουμε, λοιπόν, το καινούριο, αγαπητοί συνάδελφοι. Επί τέλους ας εξοντώσουμε φαντάσματα και εσωτερικούς εχθρούς, που δεν είναι υποχρεωτικό, έτσι και αλλιώς, να υπάρχουν.
Ένα ερώτημα. Δεν ξέρω αν θα απαντήσει κανείς. Ως πού μπορεί η στρατευμένη άποψη ν' αντιπαρατίθεται με την επιστημονική; Και τελικά η επιστημονική είναι απαραίτητα και πολιτικά ορθή; Ευχαριστώ πολύ.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Να παρακαλέσουμε τον κύριο Ματσαγγούρα, για δύο λεπτά, το ίδιο ισχύει για κάθε εισηγητή, αν θέλουν ν' απαντήσουν σε κάποια ερωτήματα, που τέθηκαν.

Ηλίας Γ. Ματσαγγούρας (καθηγητής Διδακτικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών)
Θα είμαι πολύ σύντομος. Έγινε πολύς λόγος για το αν είναι καινούργιες οι προτάσεις ή όχι και κάπου έμμεσα ή άμεσα υπήρξαν αιχμές ότι εμφανίζουμε κάτι παλιό, γνωστό, δοκιμασμένο, ως καινούριο. Θα μου επιτρέψετε μόνο γι' αυτό το λόγο, κύριε Πρόεδρε, να πω ότι στο σχετικό βιβλίο μου, όπου γίνεται λόγος για τα θέματα της Ευέλικτης Ζώνης και της διαθεματικότητας στην ελληνική πραγματικότητα, υπάρχουν ιστορικές αναφορές που μας πάνε στη δεκαετία του 1910 - 1920. Όλα αυτά αναφέρονται αναλυτικά, αλλά δεν θέλω να κάνω πιο συστηματική αναφορά, για να μην παρεξηγηθεί η μνεία συγκεκριμένου βιβλίου. Επίσης στο ίδιο κείμενο, υπάρχει ολόκληρο κεφάλαιο που κάνει λόγο για την επανεμφάνιση της διαθεματικότητας. Νομίζω ότι ο όρος επανεμφάνιση τα λέει όλα.
Στις αιτιάσεις και στις κριτικές, που διατυπώθηκαν για την Ευέλικτη Ζώνη, εγώ δεν θα πω τίποτα, κύριε Πρόεδρε, γιατί νομίζω ότι ο λόγος των εκπαιδευτικών, που τα δοκίμασαν στην πράξη, όπως συστηματοποιημένα και κωδικοποιημένα μας παρουσίασε τις απόψεις τους στη σχετική του έρευνα ο Πρόεδρος Μετεκπαιδευομένων του Διδασκαλείου Θεσσαλονίκης Κυρ. Αθανασίου, νομίζω ότι δίνει απάντηση στις επικρίσεις και αναδεικνύει και τα θετικά σημεία, που είναι πολλά και σημαντικά κατά την εκτίμηση των ίδιων των εκπαιδευτικών, και τ' αδύνατα σημεία, τα οποία κι αυτά υπάρχουν. Προσωπικά θα συνυπέγραφα όσες αδυναμίες επισημάνθηκαν, χωρίς καμία επιφύλαξη. Είναι υπαρκτά προβλήματα και πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε άμεσα.
Κάποιες άλλες ερωτήσεις, που έχουν διατυπωθεί εκφράζουν την άποψη ότι η γνώση παραμελείται στα νέα προγράμματα. Νομίζω ότι η αναφορά και στη δική μου εισήγηση, όπως υπάρχει μέσα και στο φάκελό σας δηλώνει ακριβώς το αντίθετο. Αναδεικνύεται η σημασία, η σπουδαιότητα της γνώσης. Το αναλυτικό πρόγραμμα θέλει να ξεπεράσουμε το επίπεδο της πληροφόρησης και όχι της γνώσης. Η γνώση, συνάδελφοι, αποτελεί το θεμέλιο, πάνω στο οποίο οικοδομούμε και τις αξίες μας και τις σκέψεις μας και τις αντιλήψεις μας και χωρίς επεξεργασμένη γνώση υποκείμεθα εύκολα σε επηρεασμούς, σε στερεότυπα, σε προκαταλήψεις. Η γνώση, λοιπόν, είναι θεμέλιο και αποτελεί ζητούμενο και του καινούριου αναλυτικού προγράμματος, που πρέπει να είναι εννοιολογικά, κατά την άποψή μου, οργανωμένο.
Επίσης θα ήθελα να πω ότι μια δεύτερη διάσταση, πέρα από το γνωσιακό περιεχόμενο του αναλυτικού προγράμματος, που αναδεικνύεται από τα καινούρια προγράμματα είναι, αυτή της διαδικασίας. Διαδικασίες στη σκέψη, διαδικασίες στη συνεργασία, διαδικασίες στη δράση και αυτό νομίζω είναι ένα ακόμη θετικό στοιχείο των νέων προγραμμάτων και, βεβαίως, αποτελεί μια πρόκληση για όλους εμάς, για το πώς μπορούμε αυτά δύο, δηλωτική γνώση και διαδικαστική γνώση, να τα συνταιριάζουμε σε μια ενιαία διδακτική προσέγγιση. Είναι πρόκληση και για το δάσκαλο και για όλους τους άλλους, που σε άλλα επίπεδα κινούνται στο χώρο της εκπαίδευσης.
Μια άλλη ερώτηση, του συναδέλφου Β. Μουλιανίτη, είναι αρκετά προσωπική. Εάν η σημερινή μου εισήγηση διαφοροποιείται από παλαιότερες απόψεις, που υπάρχουν στο βιβλίο μου για τη διαθεματικότητα στη σχολική γνώση. Πρέπει να πω, κατ αρχάς, ότι όλοι μας εξετάζουμε κι επανεξετάζουμε τα θέματά μας και δεν πρέπει να είμαστε δογματικά ταμπουρωμένοι σε κάποιες απόψεις. Προσωπικά θεωρώ ότι στη σημερινή εισήγηση γίνεται μία περαιτέρω επεξεργασία κάποιων θεμάτων, που ανέκυψαν επιτακτικά τώρα, που έχουμε ως δεδομένο το πρόγραμμα των διακριτών μαθημάτων και καλούνται οι συγγραφικές ομάδες των διδακτικών βιβλίων, που συγγράφονται την περίοδο αυτή, συνάδελφοι, στην έκταση των ? της σελίδας να διδάξουν ιστορία, χημεία, μαθηματικά και όλα αυτά τα θέματα και, ταυτόχρονα, να διαχειριστούν και τα θέματα της διαθεματικότητας. Αυτό το ερώτημα έχει φέρει τον κόμπο της διαθεματικότητας στο χτένι και μ' αυτή τη λογική και σ' αυτό το πλαίσιο προσπαθώ από τη δική μου πλευρά, με την εισήγησή μου, να δώσω κάποιες απαντήσεις για το αν μπορεί να γίνει και πώς μπορεί να γίνει αυτό και αν πρέπει να γίνει. Είναι διαφορετικό πράγμα να μιλάει κανείς σ' ένα γενικό επίπεδο θεωρίας, τις γενικές αρχές της διαθεματικότητας και της ολιστικής προσέγγισης της γνώσης και τα λοιπά και είναι τελείως διαφορετικό, όταν αυτά προσπαθεί να τα φέρει στην έκταση των ? της σελίδας.
Τέλος, υπάρχει και μια άλλη ερώτηση, που είναι πολύ βασική, κύριε Πρόεδρε, την διατύπωσε η συνάδελφος Μαρία Πουρνάρη. Η συνάδελφος θέτει ένα από μεγάλα ερωτήματα της εκπαίδευσης, εν προκειμένω, πώς οι περιγραφικές έννοιες συσχετίζονται με τις αξιακές, πώς δηλαδή το είναι και το δέον συναντώνται στο επίπεδο της διαθεματικότητας. Θα μπορούσα πολύ σύντομα να πω ότι η διαθεματική προσέγγιση στην εννοιοκεντρική της εκδοχή, που υποστηρίζω, κάνει σαφή διάκριση μεταξύ των περιγραφικών και των αξιακών και ως προς τη διδακτική που επιλέγει να τις προσεγγίσει, αλλά και ως προς την αναζήτηση των σχέσεων. Πιο συγκεκριμένα οι μεν περιγραφικές προσεγγίζονται συνήθως μέσα από μια καθοδηγημένη, θα έλεγα, μορφή και οργανώνονται συστηματικά σε σχήματα προσέγγισης της πραγματικότητας, με τη συμβολή του δασκάλου, οι δε αξιακές έννοιες αντιμετωπίζονται μέσα στο πλαίσιο της γνωστικοαναπτυξιακής ψυχολογίας, η οποία αποδέχεται ότι οι αξίες γενικότερα ακολουθούν μία πορεία εξελικτική ανάλογη με τη γνωστική και αφήνουμε περισσότερα περιθώρια προσδιορισμού και αυτοπροσδιορισμού των μαθητών, σε σχέση με αυτές τις αξίες. Συναντώνται όμως, περιγραφικές και αξιακές έννοιες, στη διαθεματική διερεύνηση προβληματικών καταστάσεων, όπου αναλύονται οι αποκλίσεις και οι εντάσεις ανάμεσα στο είναι και στο δέον. Πολύ σύντομα, αυτά θα μπορούσα να πω απαντώντας στη συνάδελφο και ίσως μια συζήτηση περαιτέρω θα είχε ενδιαφέρον.
Ευχαριστώ πάρα πολύ και πάλι για την τιμή, που μου κλάνατε, κύριε Πρόεδρε, να με συμπεριλάβετε στους ομιλητές της ημερίδας και να ευχαριστήσω και τους εκλεκτούς συναδέλφους συνέδρους, οι οποίοι με τόση προσοχή και με τόση συστηματικότητα συμμετείχαν στις εργασίες της ημερίδας, και όσους είχαν την καλοσύνη να πάρουν το λόγο και να καταθέσουν τον προβληματισμό τους. Συνέβαλαν ουσιαστικά στη διεξαγωγή των εργασιών. Ευχαριστώ πάρα πολύ.

Πανταζής Σπύρος (Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων)
Κύριοι, συνάδελφοι, εγώ θέλω να πω το εξής. Δεν πρέπει κανείς apriori να καταδικάζει κάθε προσπάθεια και μάλιστα τέτοιες παιδαγωγικές θέσεις και απόψεις, οι οποίες έχουν βάση προοδευτικές προοπτικές, ξεκινάει όλη η διαδικασία από τη δεκαετία του δέκα, του είκοσι και πρέπει να αναρωτηθεί κανείς γιατί αυτές οι προοδευτικές προοπτικές δεν προχώρησαν. Αντίθετο συντηρητικό κατάλοιπο θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει τη μετωπική διδασκαλία, την οποία επιτέλους πρέπει να περιορίσουμε και να επιτρέψουμε στον μαθητή, γιατί όλα αυτά γίνονται για το μαθητή, να συμμετέχει στη διαδικασία της μάθησης. Αυτά πολύ γενικά σε σχέση με τις προοδευτικές απόψεις, που ξεκίνησαν, όπως σας είπα τη δεκαετία του είκοσι και δεν προχώρησαν και πρέπει ν' αναλογισθεί κανείς γιατί δεν προχώρησαν.
Έρχομαι σ' ένα άλλο ερώτημα, που έκανε η κυρία Πουρνάρη. Γιατί ο διαφορετικός τρόπος, που εφαρμόζει η διαθεματική διδακτική, όσον αφορά την κατασκευή των εννοιών είναι αποτελεσματικότερος για τη μάθηση. Θ' αναφερθώ πιο συχνά στην πρώιμη ηλικία. Η πρώιμη ηλικία, για να μπορέσει να μάθει έννοιες χρειάζεται διαφορετική ικανότητα, την οποία δεν την έχει σ' αυτή την ηλικία και τα παιδιά της πρώιμης αυτής ηλικίας μαθαίνουν έννοιες με τη συμμετοχή τους στο γεγονός. Το να τους πεις «ελεημοσύνη» είναι πάρα πολύ δύσκολο να το κατανοήσουν, αλλά να όμως συμμετέχουν στη διαδικασία, τότε ευκολότερο, λοιπόν, μια τέτοια έννοια να την οικοδομήσουν. Έτσι πολύ γενικά.
Τελειώνοντας θα ήθελα κι εγώ, κύριε Πρόεδρε, να σας ευχαριστήσω, που με καλέσατε σ' αυτή την ημερίδα σας. Πιστεύω ότι είχε πολύ συμμετοχή και αρκετή επιτυχία κι εύχομαι τέτοιες διαδικασίες, η Ομοσπονδία, να τις προωθεί.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Ευχαριστούμε πολύ τον κύριο Πανταζή. Ο συνάδελφος Μενδώνης έχει το λόγο.

Πέτρος Μενδώνης (εκπρόσωπος του Παιδαγωγικού Ομίλου των Παρεμβάσεων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης)
Μόνο δύο παρατηρήσεις.
Η πρώτη αφορά με αυτό, που έχει να κάνει με τη χορηγία, την εισβολή της αγοράς, στο χώρο του σχολείου. Δεν έχει ανάγκη τη χορηγία και την εισβολή της αγοράς στην ευέλικτη ζώνη η επιχειρηματικότητα. Δύο παραδείγματα. Σχολείο στη γειτονιά μου, που δεν είναι στην ευέλικτη ζώνη, μοιράζει με τη χορηγία ενός βιβλιοπωλείου βαλιτσάκια στους μαθητές της Α' Δημοτικού, για ν' αυξήσει τις εγγραφές του. Δεύτερο. Σχολείο πάλι στη γειτονιά μου πούλησε το σαλόνι του μαθητικού του έντυπου σε φροντιστήριο αγγλικών, για να βγάλει τα έξοδα του εντύπου. Δεν είχε λεφτά. Δεν χρειάζεται η ευέλικτη ζώνη για να προχωρήσει αυτή η ιστορία με την εμπορευματοποίηση. Μπορούν να το κάνουν και αλλιώς και θα το κάνουν και αλλιώς.
Ένα είναι αυτό. Το δεύτερο, αναφέρθηκε και προηγουμένως, αλλά θέλω να το πω και μ' έναν άλλο τρόπο, για να καταλάβουμε τον τρόπο που σκέφτεται το Π.Ι. και το ΥΠΕΠΘ για την εκπαίδευση. Θα σας πω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, που διάβασα την προηγούμενη εβδομάδα στο site του Π.Ι. σχετικά με την έρευνα, που παρουσίαζε τ' αποτελέσματα για την ευέλικτη ζώνη. Δεν υπάρχει πουθενά, μα πουθενά, δεν εξετάζεται καθόλου το ζήτημα της κοινωνικής τάξης. Η ευέλικτη ζώνη εξετάζεται από την άποψη του φύλου, από την άποψη του τόπου, την άποψη του αριθμού μαθητών ανά τάξη, εξετάζεται από χίλιες πλευρές, αλλά δεν εξετάζεται πουθενά η βασική κοινωνική σχέση της κοινωνίας, η τάξη. Ευχαριστώ.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Κι εμείς ευχαριστούμε. Ο κύριος Κασσελούρης. έχει το λόγο.

Θωμάς Κασσελούρης (μέλος του Τμήματος Εκπαιδευτικών Προβλημάτων του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών Κ.Μ.Ε.).
Νομίζω συνάδελφοι, ότι σε μια ημερίδα είναι καλό ν' ακούγονται διαφορετικές απόψεις. Εμείς προσπαθήσαμε να βάλουμε ένα τελείως διαφορετικό σκεπτικό. Καταλαβαίνετε ότι το σκεπτικό αυτό παίρνει υπ' όψη κάθε επι μέρους αλλαγή, που γίνεται στο εκαπιδευτικό σύστημα, μέσα σ' ένα γενικότερο κλίμα και μια γενικότερη τάση, που γίνεται.
Παρ' όλα αυτά νομίζω ότι επιτρέπεται να κάνουμε ορισμένες παρατηρήσεις και στους καθηγητές μας, τους οποίους τους είχαμε και στις παραγωγικές σχολές, αλλά και σε απόψεις οι οποίες έχουν ακουστεί. Βάζω μια προϋπόθεση, ότι ο συνάδελφος Μπαμπούρας έβαλε έναν αιχμηρό λόγο και σα μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου δεν βοηθάει μια ημερίδα. Περιχαρακωμένη, στρατευμένη άποψη, διαφορετική από την επιστημονική άποψη. Δεν νομίζω ότι αυτά ευσταθούν ως απόψεις, αν κρίνονται, γιατί σηματοδοτούν μια κατάσταση, η οποία το εκπαιδευτικό κίνημα είναι δηλαδή παραμελημένη.
Νομίζω, ότι εμείς θέτουμε την ευέλικτη ζώνη και το Δ.Ε.Π.Π.Σ. , ως εκπαιδευτικό πρόβλημα. Αν δεν κάνω λάθος ο Πρύτανης και ο Κοσμήτορας έθεσαν ορισμένες πλευρές για την παγκοσμιοποίηση, για το ρόλο της πληροφορίας κ.λ.π. κι αν ερμηνεύω σωστά τον κύριο Ματσαγγούρα, το έβαλε ως παράδειγμα, προφανώς με πι κεφαλαίο την τυπολογία του Τόμας Κουρ, για να μπορέσουμε να δούμε σε πιο σχήμα θα μπορέσουμε να το εντάξουμε. Θα μπορέσουμε να μιλήσουμε, δηλαδή για την ευέλικτη ζώνη, γιατί και ο πρόεδρος του Τμήματος Νηπιαγωγών προφανώς υποστηρίζει την άποψη ότι η μετωπική διδασκαλία σε μια τάξη πριν το δεύτερο και μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, που ήταν εξήντα και εβδομήντα παιδιά ήταν κάτι καταδικαστέο και θα 'πρεπε ν' αλλάξει εκείνη την περίοδο. Να μην πάρουμε, δηλαδή, τους κοινωνικούς παράγοντες, που επέβαλαν την μετωπική διδασκαλία ή να μην πάρουμε για παράδειγμα υπ' όψη μας το ότι σήμερα οι θέσεις, που βάζαμε εμείς σαν Κομμουνιστικό Κόμμα από το 1918 για μία τάξη 25 μαθητών, για τα παιδιά από διαφορετικές γλωσσικές και άλλες μειονότητες να μπουν μέσα στο σχολείο, δεν είναι επίκαιρα και σήμερα;
Νομίζω, ότι αυτό το σχήμα το ευρύτερο, το οποίο πρέπει να βάζουμε μια νηφάλια συζήτηση, γιατί όλοι έχουμε να κερδίσουμε από αυτή τη συζήτηση, είναι να μπορέσουμε να καταλάβουμε το σήμερα. Όσον αφορά το θέμα της ευέλικτης ζώνης, ποια είναι η θέση των υπολοίπων συναδέλφων, που τοποθετήθηκαν σε σχέση με τα διακριτά μαθήματα;
Έχω την εντύπωση ότι υπάρχει μια παραμέληση των διακριτών μαθημάτων. Δεν γίνεται συζήτηση. Εδώ δεν έχει ξεκαθαρίσει και να μας επιτρέψει η πανεπιστημιακή κοινότητα να κάνουμε αυτή την κριτική, θα κάνουμε καθοδηγημένη την έκθεση στο Δημοτικό Σχολείο ή θα κάνουμε ελεύθερη την έκβαση στα παιδιά; Θα κάνουμε Γραμματική στο Δημοτικό σχολείο ή δεν θα κάνουμε; Κεφαλαιώδη ζητήματα, που μας απασχολούν στην εκπαιδευτική πράξη.
Το δεύτερο συνάδελφοι, είναι, ότι εμείς βάλαμε το θέμα της ευέλικτης ζώνης και της διαθεματικής προσέγγισης, ως ένα επιμέρους ζήτημα με το ολοήμερο σχολείο, με τα ανοιχτού τύπου αναλυτικά προγράμματα, τα οποία υπάρχουν και στις σχολές της μετεκπαίδευσης των δασκάλων και των νηπιαγωγών και στα πανεπιστήμια. Βάλαμε ένα πλαίσιο μέσα στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όχι για κανέναν λόγο, που να λέει ότι εμείς έχουμε κάποιο άγχος να διαφοροποιηθούμε από άλλες πολιτικές δυνάμεις. Είναι πολιτικό το θέμα.
Υποστηρίζουμε την άποψη ότι οι συνολικότερες αλλαγές απαιτούν ένα μαθητή, ο οποίος βγαίνει από την υποχρεωτική εννιάχρονη εκπαίδευση, ενώ εμείς έχουμε μια άλλη λογική, να ξέρει και να διαβάζει μερικώς, να γράφει μερικώς, να ξέρει και ορισμένα στοιχεία και από υπολογιστές, να και ορισμένα πράγματα, ενδεχομένως και από τον πολιτισμό άλλων κρατών. Όμως είναι αυτός ο ρόλος του σχολείου; Είναι, δηλαδή ο ρόλος του σχολείου και του δασκάλου, να καθοδηγεί τους μαθητές να μαθαίνουν σκόρπιες πληροφορίες από δω κι από κει ή να μπορέσει να κάνει τη γνώση κατάκτηση. Να κατακτήσει, δηλαδή το ίδιο το ιστορικό γεγονός. Εμείς φέραμε δυο τρία παραδείγματα. Να την κατακτήσει αυτή την επιστήμη, πριν πάει σε αλλεπάλληλους συσχετισμούς και ο δάσκαλος και να βάλει και το μαθητή σε αυτή τη διαδικασία.
Τέλος για του συναδέλφους του Παιδαγωγικού Ομίλου, νομίζω ότι μας χωρίζουν πολύ πιο σοβαρές απόψεις από το αν θα είναι μικρασιατική καταστροφή ή μικρασιατική εκστρατεία και θέλω να πω ότι η θεοποίηση του κινήματος οδηγεί στ' αντίστροφα αποτελέσματα από αυτά που πολλές φορές ισχυρίζονται. Ευχαριστώ πολύ.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Η κυρία Γιώτη και κλείνουμε.

Λαμπρίνα Γιώτη, (Μέλος του Δ.Σ. του ΙΠΕΜ - ΔΟΕ)
Ακούστηκαν πολλά ερωτήματα και πολλοί προβληματισμοί, κυρίως εκφρασμένοι μέσα από του μαχίμους εκπαιδευτικούς, για το τι συμβαίνει, τι θα συμβεί, πώς θ' αντιμετωπίσουν την εκπαιδευτική τους πραγματικότητα.
Εγώ θα 'θελα να πω ότι απόπειρα διαλόγου, την οποία προτείναμε να γίνει και κατά μία έννοια είναι σαν ν' απευθύνεται από τα κάτω προς τα πάνω, στο να αναληφθεί μια τέτοιου είδους πρωτοβουλία από τα θεσμικά όργανα της πολιτείας, αν τα υλοποιήσει, ίσως να λειτουργεί και λίγο δεσμευτικά στο να μας βάζει να θεωρούμε ότι είμαστε ουραγοί στις εξελίξεις.
Θα έλεγα και ιστορικά έχει αποδειχθεί πάρα πολλές φορές, ότι οι διάλογοι αυτοί, οι πολλοί ουσιαστικοί στην επιστημονική πραγματικότητα, μπορούν να ξεκινήσουν και από τα κάτω προς τα πάνω και είναι και δική μας ευθύνη αυτό.
Άρα, λοιπόν, ο κάθε εκπαιδευτικός θα πρέπει ν' αναλάβει την ευθύνη του του, ως κοινωνικό υποκείμενο και για την κοινωνική πραγματικότητα στην οποία βρίσκεται και συμμετέχει, αλλά περισσότερο, σε σχέση με το θέμα που αναπτύξαμε σήμερα, για την εκπαιδευτική του πραγματικότητα και άρα αναλαμβάνει την ευθύνη του για την εκπαιδευτική του πράξη. Πράξη με την αριστοτελική έννοια του όρου, ως θεωρία και ως πρακτική μαζί. Και να διεκδικεί. Να διεκδικεί και από τη διοίκηση, τους διευθυντές, τους σχολικούς συμβούλους, που έρχονται να τον επιμορφώσουν και από τα στελέχη, ενδεχομένως του Π.Ι. σε ενδεχόμενες επιμορφώσεις και από τη Διδασκαλική Ομοσπονδία και να τους πει: «Δεν με καλύπτετε. Έχω άλλες ανάγκες και ζητώ ν' ανταποκριθείτε σ' αυτές».
Και η «ισχύς εν τοι ενώσει», γιατί ως μονάδα κανείς δεν μπορεί να σταθεί σ' όλα αυτά. Μαζί ας δούμε τους στόχους και τις συνενώσεις μας, από συλλογικές διαδικασίες, να επιδιώξουμε και να κατορθώσουμε να βελτιώνουμε κάθε μέρα την πραγματικότητά μας. Ευχαριστώ πολύ.

Δημήτρης Μπράτης (Πρόεδρος ΔΟΕ)
Να ευχαριστήσουμε κι εμείς την κυρία Γιώτη.
Συνάδελφοι, πιστεύω ότι από τη σημερινή ημερίδα ένα βγαίνει ως συμπέρασμα. Ότι δικαιώθηκε η επιλογή του Δ.Σ. της Ομοσπονδίας να την οργανώσει και για τον τόπο, αλλά και για το περιεχόμενό της.
Όλος ο προβληματισμός, που ακούστηκε, αλλά και οι διαφορετικές απόψεις σε σχέση με αυτές που το Π.Ι. εξέφρασε και εκφράζει, νομίζω βοήθησαν στο να έχουμε μια σφαιρικότερη αντίληψη για το τι ακριβώς είναι η διαθεματική προσέγγιση και η ευέλικτη ζώνη. Προσωπικά να σας πω ότι θέλω πολύ πιο απτά παραδείγματα, για να το κατανοήσω και αυτό το αντιμετωπίζουν πολλοί εκπαιδευτικοί τη πράξης. Διαβάζοντας κι ένα άρθρο του κυρίου Βώρου, σε σχέση με τον ορισμό της διαθεματικότητας, που δίνει ο πρώην πρόεδρος του Π.Ι., θα έλεγα ότι πράγματι είναι πολύ πιο εύστοχος ένας άλλος ορισμός πολύ πιο απλός και πιο κατανοητός μιας καθηγήτριας πανεπιστημίου και ήθελα να πω σ' αυτόν τον τομέα, όντως οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν επιμόρφωση, για τις καινοτομίες και φάνηκε και σήμερα με πολύ παραστατικό τρόπο. Ήταν χαρακτηριστική η τοποθέτηση του συναδέλφου, που αναφέρθηκε και στα στελέχη εκπαίδευσης για το κατά πόσο μπορούν να περάσουν αυτές τις καινοτομίες και κατά πόσο μπορούν να βοηθήσουν τους συναδέλφους της πράξης, να τα εφαρμόσουν. Γιατί από θεωρητικές συλλήψεις πολλές φορές δεν πάσχουμε, αλλά πάσχουμε όμως σε επίπεδο καθημερινής λειτουργίας.
Εμείς πό τη μεριά μας δεσμευόμαστε ότι όλον αυτόν τον προβληματισμό, που ακούστηκε σήμερα και όλες τις τοποθετήσεις θα τις κοινοποιήσουμε σε όλους τους Συλλόγους της χώρας, έτσι ώστε ν' αποτελέσουν ένα εργαλείο, για όσους θέλουν ν' ασχοληθούν, αλλά θα τις καταθέσουμε και αυτές τις προτάσεις μας τις τελικές, που θα καταλήξουμε και στη νέα πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΠΘ και στο νέο πρόεδρο του Π.Ι., έτσι ώστε όλοι μαζί να λάβουμε υπ' όψη μας όλες τις παραμέτρους και ιδιαίτερα τις παρατηρήσεις, που κάνουν οι εκπαιδευτικοί των σχολείων, για να προχωρήσουν τ' αντίστοιχα προγράμματα.
Θέλω για ακόμα μια φορά να ευχαριστήσω τους εισηγητές, που παραβρέθηκαν μέχρι το τέλος και ιδιαίτερα όλους εσάς, που παραμείνατε μέχρι την τελευταία στιγμή στην αίθουσα.
Να είστε καλά. Καλή επάνοδο στους Συλλόγους σας.

Σωτηρακόπουλος Γεώργιος (Σχολικός Σύμβουλος της 7ης Περιφέρειας Ν. Αιτ/νίας)
Η διαθεματικότητα νοείται ως μια πρωτότυπη, συνεργατική, διαλογική διδακτική προσέγγιση, αποτέλεσμα των συγκρίσεων και των διαφορών κατά τη διάρκεια της αναζήτησης και της δόμησης της νέας γνώσης. (Thill και Warrand, 1993)
Με το χρόνο διαμορφώθηκαν διάφοροι τύποι προγραμμάτων σπουδών ως προς το περιεχόμενο, την οργάνωση ή τη μεθοδολογική προσέγγιση της σχολικής γνώσης (Πετρουλάκης, 1992). Κύρια χαρακτηριστικά των Ενιαίων Διαθεματικών Προγραμμάτων Σπουδών που αναπτύχθηκαν ήταν : α) το εύρος, δηλαδή η πληθώρα των εργαστηριακών κλάδων ή των περιοχών της εκπαίδευσης που περιέχουν, β) η ένταση, δηλαδή ο βαθμός στον οποίο κάθε θεματική ενότητα αντιμετωπίζεται ενιαία και γ) η εμπλοκή του πεδίου της επιστημονικής σύνθεσης του θέματος με τα ζητήματα που αφορούν το κοινωνικό ή το οικονομικό περιβάλλον (Blum, 1991). Η ταξινόμηση της ποικιλίας των Προγραμμάτων Σπουδών που αναφέρονται στη διεπιστημονικότητα και στη διαθεματικότητα, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, οριοθετείται μέσα από την προσπάθεια της επιστημονικής σκέψης να απαντήσει στα ερωτήματα: Ποιο πρέπει να είναι το περιεχόμενο της διδασκαλίας στη σχολική αίθουσα, πώς πρέπει να οργανωθεί το Πρόγραμμα Σπουδών και το Ωρολόγιο Πρόγραμμα, ποια είναι η ενδεδειγμένη διδακτική προσέγγιση;
Καθώς πρέπει να θεωρήσουμε την εκπαίδευση ως ένα σύνολο, που θεμελιώνεται σε τέσσερις πυλώνες της: να μάθουμε να γνωρίζουμε, να μάθουμε να πράττουμε, να μάθουμε να συνυπάρχουμε και να μάθουμε να υπάρχουμε (UNESCO, 1996), το πώς θα απαντηθεί αυτή η πρόκληση, που απορρέει όχι μόνο από τη διεθνή, την ευρωπαϊκή, αλλά και την ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα, οριοθετεί την κατεύθυνση της σύγχρονής παιδαγωγικής επιστήμης.
Το σχολείο στην ουσία συνιστά μια κλειστή κοινωνία, η οποία καλείται να προετοιμάσει το μαθητή για να βιώσει ενεργά μια πραγματικότητα σε διαρκή επαναπροσδιορισμό. Η εμπλοκή της διαθεματικότητας σε αυτά, ως προσέγγισης στη γνώση, ορίζεται στην κατεύθυνση της ποιοτικής αναβάθμισης της εκπαίδευσης. Εδώ αξίζουν πολλά συγχαρητήρια στην ΔΟΕ για τη διοργάνωση αυτής της ημερίδας.
Τα Α.Π. συγκλίνουν στην κοινή δέσμευση που αναλαμβάνουν έναντι της εκπαίδευσης να διαχειρισθούν την ποικιλία και τη πληθώρα των γνώσεων, δεξιοτήτων αξιών και στάσεων με τρόπο ώστε:
α. Να κινηθούν στα πλαίσια του διαθέσιμου διδακτικού χρόνου,
β. Να προσαρμοστούν στις μαθητικές δυνατότητες, και
γ. Να καταστήσουν τις σχολικές γνώσεις κατανοητές, ενδιαφέρουσες και αξιοποιήσιμες.
Οι τρεις παραπάνω δεσμεύσεις αφορούν τη λειτουργικότητα των Α.Π. κάθε μορφής και απόκλισης , και αποτελούν υπαρκτές προκλήσεις για όλες τις περιπτώσεις Α.Π. Η διεθνής εμπειρία επισημαίνει, όμως, ότι συνήθως τα Α.Π. απαιτούν περισσότερο από τον διαθέσιμο χρόνο, κινούνται ένα ή δύο χρόνια πάνω από τον «μέσο» μαθητή της ηλικίας στην οποία απευθύνονται και περιλαμβάνουν αποσπασματικές, αδιάφορες και ανενεργές γνώσεις.
Θέλω να ρωτήσω αν τα νέα Α.Π. (και τα καινούρια βιβλία) μπορούν να ξεφύγουν από τη συνήθη διεθνή εμπειρία και τι βήματα έγιναν στην εκπόνηση των προγραμμάτων από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο;
Τελειώνοντας, θέλω να τονίσω, ότι με το λίγο διάστημα που έχω ως Σχολικός Σύμβουλος, για να πετύχει το όλο εγχείρημα χρειάζεται η οικονομική αναβάθμιση των εκπαιδευτικών αλλά και μεγαλύτερη οικονομική στήριξη των σχολείων που συμμετέχουν στην Ευέλικτη Ζώνη. Με σπόνσορες και χορηγούς δεν γίνεται εκπαίδευση.
Σας ευχαριστώ πολύ.