Πρακτικά 20ου Πανελλαδικού Εκπαιδευτικού Συνεδρίου ΔΟΕ - ΠΟΕΔ, με θέμα: «Ολοήμερο Σχολείο -Δέκα χρόνια μετά. Εμπειρίες-Προοπτικές.»
26 και 27 Απριλίου 2006, Ηράκλειο Κρήτης, συνεδριακό κέντρο του ξενοδοχείου «Aldemar - Cnossos Royal Village»
1η ΗΜΕΡΑ - Β' ΜΕΡΟΣ
ΤΕΤΑΡΤΗ 26 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2006
ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ
ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΑΔΑΣ
20ο Πανελλαδικό Εκπαιδευτικό Συνέδριο ΔΟΕ - ΠΟΕΔ, με θέμα: «Ολοήμερο Σχολείο -Δέκα χρόνια μετά. Εμπειρίες-Προοπτικές.»
26 και 27 Απριλίου 2006, Ηράκλειο Κρήτης, συνεδριακό κέντρο του ξενοδοχείου «Aldemar - Cnossos Royal Village»
1η ΗΜΕΡΑ - Β' ΜΕΡΟΣ
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Συνεχίζουμε τις εργασίες με εισηγήτρια την κα Κουτσουβάνου Ευγενία, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών με θέμα «Προγράμματα και ολοήμερο σχολειό». Η κα Ευγενία Κουτσουβάνου έχει το λόγο.
ΕΥ. ΚΟΥΤΣΟΥΒΑΝΟΥ: Ευχαριστώ πολύ. Καλημέρα σας, χρόνια πολλά. Χαίρομαι που είμαι εδώ σήμερα στην Κρήτη, γιατί λένε ότι για να έρθεις στην Κρήτη πρέπει να είσαι ώριμος και εγώ λέω ότι πρέπει να είσαι πολύ ώριμος για να αντιμετωπίσεις τους συνδικαλιστές. Και ευχαριστώ πάρα πολύ για την τιμή που μου έγινε να είμαι εδώ σήμερα.
Θα σας παραθέσω ορισμένους προβληματισμούς που απορρέουν είτε από τη δική μας ερευνητική δραστηριότητα και πρακτική είτε από τη διεθνή, είτε -επιτρέψετέ μου- από τη μακροχρόνια ενασχόλησή μου με τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, με τη νηπιαγωγό της τάξης και με τους φοιτητές μου κατά τη διάρκεια των πρακτικών ασκήσεων.
Υπάρχουν καλά ολοήμερα σχολειά. Τα παρακολουθούμε από πολύ κοντά και για πολλά χρόνια. Τα καλά αυτά ολοήμερα σχολειά έχουν αξιόλογα προγράμματα και στα προγράμματά τους αυτά, τα κύρια συστατικά μέρη, θα αναφερθώ εν συντομία, είναι ότι έχουν μια φιλοσοφία. Δηλαδή, υπάρχουν οι θεωρίες οι εξελικτικές, οι θεωρίες ανάπτυξης και μάθησης, πως μαθαίνει, πως αναπτύσσεται το παιδί, πως ερμηνεύει τον εαυτό του και τους άλλους, γιατί η κοινωνική ανάπτυξη είναι σημαντική, τα ξέρετε όλα αυτά.
Αυτό αποτελεί τη βάση, την επιστημονική βάση και την οργανωμένη γνώση της επιστήμης, στην οποία στηριζόμαστε για να κάνουμε οτιδήποτε άλλο. Έχουμε τους στόχους που απορρέουν από τη φιλοσοφία, που κατευθύνουν τις δραστηριότητές μας και αξιολογούν την πρόοδο του παιδιού. Το άλλο είναι το περιεχόμενο.
Το περιεχόμενο είναι χιλιάδες επιστήμονες όλων των γνωστικών αντικειμένων, μιας και το καινούριο πρόγραμμα πρέπει να είναι γνωστικά αντικείμενα· έχουν δουλέψει πάρα πολύ ποιες έννοιες, ποιες γνώσεις, τάσεις και δεξιότητες πρέπει να περάσουμε για να διευκολύνουμε το παιδί στο να τις αποσαφηνίσει.
Δηλαδή, στην Ελλάδα π.χ., έγινε μεγάλη φασαρία με τη γλώσσα. Μετατρέψαμε την Ελλάδα όλη σε ένα απέραντο εργαστήριο γραφής και αντί να εστιαστούμε σε αυτά που μας λένε οι επιστήμονες, την επικοινωνιακή διάσταση της γλώσσας, φωνολογική επίγνωση έλεγαν. Μα οι επιστήμονες που μελέτησαν το φαινόμενο λένε ότι ορισμένα στάδια φωνολογικής επίγνωσης μπορείς να τα κάνεις με την επικοινωνιακή διάσταση της γλώσσας, το παιδί της προσχολικής δε διαβάζει, οπότε για να εξαντλήσει τη φωνολογική επίγνωση, πρέπει να διαβάζει πολύ καλά.
Υπάρχουν επίσης, τα μαθηματικά. Δομή, διαδοχικότητα, συνέπεια, συνέχεια, είναι τα στοιχεία με τα οποία εμείς πρέπει να φτιάχνουμε τις δραστηριότητές μας. Έτσι, βλέπουμε σε ορισμένα προγράμματα π.χ. πόσο νερό πρέπει να έχει η λίμνη και αν η τάξη σας ήταν τρίγωνη ή ορθογώνια, θα χωρούσε περισσότερα θρανία; Δηλαδή βλέπουμε καίριες ερωτήσεις, αλλά πολύ άστοχα διατυπωμένες.
Υπάρχουν δηλαδή οι επιστήμονες που έχουν δουλέψει χιλιάδες χρόνια μέσα στα νηπιαγωγεία και μας λένε ότι αυτό είναι το περιεχόμενο και να αποσαφηνίσουμε τις έννοιες είτε στα μαθηματικά, είτε στην κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, είτε στις φυσικές επιστήμες, ή σε όλο το αναλυτικό πρόγραμμα.
Εδώ παίχτηκε και μια άλλη λέξη στα ελληνικά δρώμενα, η διεπιστημονικότητα στην αρχή. Βέβαια, αν ξέρουμε ποιο είναι το παιδί της προσχολικής ηλικίας, ποια είναι τα χαρακτηριστικά του, ποιες είναι οι επιστήμες και ποιο το περιεχόμενο, φυσικά και θα κάνουμε διεπιστημονικές προσεγγίσεις.
Ερχόμαστε στη μεθοδολογία. Η μεθοδολογία είναι το πώς, το περιεχόμενο, το τι ή το πώς. Στη μεθοδολογία βλέπουμε εκείνο που ξέρετε όλοι ως εκπαιδευτικοί, κατευθυνόμενοι άμεσα ή έμμεσα και όλα αυτά που παίζονται, κίνητρα, διαδικασία, αξιολόγηση, εμπέδωση και επανατροφοδότηση, αλλά μέσα εκεί, για την προσχολική ηλικία, παίζεται πάλι στην ελληνική πραγματικότητα εκείνο που λένε ενιαίο πρόγραμμα σπουδών.
Στην προσχολική ερμηνεύεται, επειδή το παιδί δεν μπορεί να εμβαθύνει μέσα στα γνωστικά αντικείμενα και έτσι πρέπει η μάθηση να είναι ενιαία, ενοποιημένη μάθηση στο σύνολο του παιδιού, οπότε και εκεί παίζεται η διαθεματικότητα που μας έχει πάρα πολύ προβληματίσει.
Με τον όρο διαθεματικότητα στο νηπιαγωγείο, εννοούμε τη διαθεματική προσέγγιση, ότι εξαντλούμε ένα θέμα σε όλη την οργανωμένη γνώση, οπότε έχουμε λίγες ασάφειες, οι οποίες όμως, μας προβληματίζουν τρομερά.
Φυσικά, μετά έχουμε το χώρο. Χώρος στα ολοήμερα καλά σχολειά. Ο χώρος είναι άπλετος, μπορεί να δημιουργήσει το παιδί. Εποπτικά υλικά. Κάθε πρόγραμμα έχει το δικό του εποπτικό υλικό. Ομάδα στήριξης. Μπορεί μια σχολική σύμβουλος να στηρίζει 300 νηπιαγωγούς; Επίσης, συνεργασία με τους γονείς. Είναι ένα απαραίτητο συστατικό για όλη την εκπαιδευτική διαδικασία.
Τώρα, έρχεται ο δάσκαλος. Οι στοχαστές και οι αναλυτές των προγραμμάτων δίνουν το πρόγραμμα και λένε στον δάσκαλο να το εκτελέσει, ενώ πολλές φορές είναι αποκομμένος από την εκπαιδευτική πράξη. Εάν ο εκπαιδευτικός δεν το κατανοεί, κλείνει την πόρτα του ερμητικά και κάνει εκείνο που κατανοεί και άντε να δούμε εμείς τι πράττει μέσα στην τάξη. Γιατί όταν κλείνει την πόρτα του, εκεί κλείνει και τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του.
Τι λέει η διεθνής πρακτική. Βάλτε και το δάσκαλο, το νηπιαγωγό στη δημιουργία του προγράμματος. Βάλτε τον και αυτόν. Αυτός είναι ο ερευνητής, αυτός καταγράφει, αυτός αξιολογεί, αυτός βλέπει εάν το περιεχόμενο δουλεύει ή δε δουλεύει. Αυτός βλέπει την μεθοδολογία, αυτός βλέπει όλο το παιδί. Κι όμως, εμείς δυστυχώς το στοχαζόμενο νηπιαγωγό, το στοχαζόμενο δάσκαλο δεν τον έχουμε καθόλου μέσα στην εκπαιδευτική πράξη.
Εγώ νομίζω ότι ενώ είναι το κλειδί της μάθησης, δεν έχουμε προβληματιστεί καθόλου, έστω λίγο, για το παιδί της προσχολικής ηλικίας και για τα ολοήμερα σχολειά της προσχολικής ηλικίας. Η κοινωνία μας φέρεται σα να μη συμβαίνει τίποτε εκεί μέσα, ενώ η Διεθνής Κοινότητα έχει απασχοληθεί πάρα πολύ με το παιδί της προσχολικής ηλικίας. Γιατί, μας λένε ότι εκεί είναι τα μυστικά της ζωής όλης. Είναι μέσα σε αυτά τα χρόνια, η σκέψη, ακόμη και η παραμικρή κίνηση του σώματος διαμορφώνεται σε αυτά τα χρόνια. Πακτωλός ερευνών.
Ποιοτική εκπαίδευση στην αφετηρία της, ποιοτική εκπαίδευση αργότερα. Η πυραμίδα αρχίζει από τα έξι χρόνια. Πρέπει να κάνουμε αντιστροφή, τα θεμέλια είναι στην προσχολική εκπαίδευση και αν δεν το δούμε, δεν μπορούμε να έχουμε ποιοτική εκπαίδευση αργότερα και ας μιλάμε για ενιαία προγράμματα.
Το άλλο είναι, στο οποίο θα ήθελα να αναφερθώ τώρα, λόγω των προγραμμάτων που μας έχουν δώσει τελευταία, ήταν ότι έλαβα ένα τηλεφώνημα από μια νηπιαγωγό που είναι σε ένα ορεινό χωριό και μου είπε: «Κάθε 20 χρόνια μας δίνουν ένα καινούριο πρόγραμμα. Παλεύω μόνη μου, είναι δυσχερείς οι συνθήκες να κατεβαίνω για επιμόρφωση κλπ. κλπ. Ήταν επιλογή μου να είμαι εκεί πάνω. Τώρα, μου έδωσαν ένα άλλο πρόγραμμα και εκείνη την τρίτη στήλη, κ. Κουτσουβάνου, δεν την καταλαβαίνω καθόλου. Διαθεματικές έννοιες. Δηλαδή υπάρχουν μόνο 5-6 διαθεματικές έννοιες; ΄Ολο το πρόγραμμα λέει που κάνεις, οτιδήποτε κάνεις μέσα στο νηπιαγωγείο είναι γεμάτο από νοήματα και έννοιες». Της λέω: «Τί θα κάνεις;» «Εκείνο που έκανα. Παρατηρώ, αφουγκράζομαι, καταγράφω, αξιολογώ και προχωρώ. Προσπαθώ να μην βάλω εμπόδια στη σκέψη του παιδιού».
«Και τι άλλο κάνεις;», της λέω. «Τα παίρνω», μου λέει, «τώρα που είναι άνοιξη και τα πάω λίγο στο δάσος. Εκεί κάνουμε φυσικές επιστήμες, περιβαλλοντικές επιστήμες, κοιτάμε τις φωλιές, πως προστατεύονται τα ζώα, κοινωνικές επιστήμες, δε θα κάψουμε το δάσος, δε θα το λερώσουμε το δάσος. Επικοινωνιακή διάσταση της γλώσσας, μιλάμε, μιλάμε, μιλάμε. Και κάνουμε και λίγο φωνολογική επίγνωση, μας έχουν λέει ταράξει, συγνώμη για την έκφραση. Ακούμε τους ήχους γύρω μας και όταν γυρίζουμε μέσα στην τάξη κάνουμε και το βιβλίο μας και λέμε αυτό κάναμε σήμερα και έτσι προχωρώ».
Μοναχικό κυρίες και κύριοι το επάγγελμά μας, πάρα πολύ μοναχικό και φοβερή ευθύνη. Στην αρχή νόμιζα ότι η παιδαγωγική ήταν ατομικές διαφορές στα πρώτα μου βήματα και έλεγα ατομικές διαφορές η καρδιά της παιδαγωγικής. Μετά έλεγα όχι, πρέπει να κάνω τους μικρούς μαθητές μου να αισθάνονται καλά και οι φοιτητές μου με εκείνα που δεν ξέρουν, όχι με εκείνα που ξέρουν. Και μετά ένας μικρός μου είπε: «Κυρία, πες μου, η σταγόνα που έπεσε πάνω στην πέτρα, πόνεσε;». Δεν ήξερα τι να απαντήσω, ούτε τώρα ακόμα τι θα του έλεγα του παιδιού αυτού.
Είναι συναρπαστικό, κυρίες και κύριοι, να παρακολουθείτε την εξέλιξη του παιδιού, την εξέλιξη της σκέψης. Έχουμε ένα πρότυπο νηπιαγωγείο στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου έχω την τιμή να είμαι διευθύντρια και εκεί βλέπω την εξέλιξη.
Τώρα δε μιλώ, όπως λέει η Μοντεσσόρι οι λέξεις να είναι μετρημένες, τώρα παρατηρώ. Πετάγανε αετούς. Τα μικρά, τα τρίχρονα τα πήγαν μέχρι το δέντρο. Εκεί, γι΄ αυτά ήταν πολύ ψηλά και μου είπαν: «Κουτσουβάνου, με λένε, Κουτσουβάνου κοίτα, τόσο ψηλά». «Πόσο ψηλά;» «Στο δέντρο εκεί». Μου το έδειξαν, να το πιάνουν, να το αγγίζουν να το βλέπουν. Δεν έκανα άστοχες ερωτήσεις πλέον, γέρασα. Δε μίλησα καθόλου. Δεν τους είπα: «Δεν μπορείτε πιο ψηλά;» Τίποτε. Τα μεγάλα μου είπαν: «Το πήγαμε τόσο ψηλά που έφτασε στους πλανήτες, στα αστέρια, ήρθε και η σελήνη και έπαιξε παιχνίδια, έκοψε την ουρά». Εκείνα το έφτασαν πολύ ψηλά.
Πόσες φορές έχουμε κάνει τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας να αγγίζουν λίγο τα αστέρια; Είναι ευθύνη όλων μας και της πολιτείας και δική μας ευθύνη και είναι σκληρή εργασία, γιατί οι επιλογές που κάνουμε επηρεάζουν το σχήμα της ανάπτυξης του παιδιού και όχι μόνο αυτό, οι επιλογές μας δείχνουν τι κόσμο θέλουμε να δημιουργήσουμε, τι κοινωνία, τι οράματα έχουμε. Και η ζωή, κυρίες και κύριοι, είναι ένα πέρασμα και εμείς οι παιδαγωγοί το ξέρουμε αυτό. Οι εκπαιδευτικοί το ξέρουν, είναι ένα πέρασμα στη ζωή του παιδιού.
Τώρα θα μου πείτε τι λέτε; Τώρα εδώ που είσαστε, τόσα χρόνια, 40 χρόνια με την προσχολική, τι θα πείτε; Θα πω κυρίες και κύριοι, τα ολοήμερα σχολειά θέλουν πολύ σκληρή δουλειά, ευθύνη και εν κατακλείδι, λέω ότι ζωή είναι ότι έδωσες. Σας ευχαριστώ.
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Και εμείς ευχαριστούμε. Συνεχίζοντας το πρόγραμμά μας θα καλέσουμε το συνάδελφο τον Γιώργο Ηρακλέους, ο οποίος είναι διδάκτορας Κοινωνιολογίας - Θρησκείας για να αναπτύξει το θέμα «Ολοήμερο σχολειό, δεκάχρονος εξάγγελος στο δράμα της εκπαίδευσης». Ο κ. Ηρακλέους έχει το λόγο.
Γ. ΗΡΑΚΛΕΟΥΣ: Ύστερα από δέκα χρόνια θεσμοθετημένης εφαρμογής του, το ολοήμερο σχολείο έχει γίνει αντικείμενο ερευνών, δημοσιευμάτων και αντιπαραθέσεων σχετικά με τη φυσιογνωμία, το ρόλο , το περιεχόμενο και την αναγκαιότητα ή μη της ύπαρξής του. Ακόμα και πρόσφατα διαφημίζεται με πολύχρωμα φυλλάδια του ΥΠΕΠΘ και λεζάντες σαν τμήμα του σχολείου της έμπνευσης και της δημιουργίας. Οι φανταχτερές αυτές λέξεις έρχονται να κρύψουν την πραγματικότητα όχι μόνο για το θεσμό του ολοήμερου, που πολύ ανεύθυνα και υποκριτικά οι κυβερνητικές ρητορείες χαρακτηρίζουν σχολείο του μέλλοντος, αλλά και συνολικά για την υποχρεωτική εκπαίδευση, η οποία αναδιαρθρώνεται με τα ευέλικτα πειράματα και, ακολουθώντας μια τροχιά ιδιωτικοποίησης, εμπορευματοποίησης και υποβάθμισης του μορφωτικού, παιδαγωγικού και κοινωνικού της ρόλου, ολοένα και προσαρμόζεται στους νόμους και τους κανόνες της αγοράς.
Η μέχρι τώρα πορεία (εκτιμήσεις-συμπεράσματα)
Το ολοήμερο ξεκίνησε να συγκροτείται στα τέλη της δεκαετίας του 80 ύστερα από δυναμική απαίτηση των γονέων και κηδεμόνων, οι οποίοι ανέλαβαν πρωτοβουλίες πρόσληψης εκπαιδευτικών για την απασχόληση των παιδιών τους μετά το επίσημο σχολικό ωράριο, έτσι ώστε αυτό να συμβαδίζει με το αντίστοιχο των εργαζόμενων γονιών. Οι γονείς πλήρωναν την ελάχιστη αμοιβή των εκπαιδευτικών χωρίς ένσημα και το συγκεκριμένο σχήμα ονομάστηκε τότε δημιουργική απασχόληση ή φύλαξη. Στη συνέχεια το ΥΠΕΠΘ ήρθε να θεσμοθετήσει τη λειτουργία του ολοήμερου σχολείου μετά τις 2 το μεσημέρι με το νόμο 2525/97. Ο νόμος αυτός, που ακόμη ισχύει, προβλέπει τριμερή χρηματοδότηση του ολοήμερου από γονείς, Τ.Α και κράτος. Παρά την ως τώρα απαλλαγή των γονιών από τα κανονικά έξοδα ,πέρα από τις έκτακτες εισφορές για σίτιση και τις παράνομες προσλήψεις βοηθητικού προσωπικού, ο θεσμός του ολοήμερου γενικεύτηκε στο σύνολο των πολυθέσιων σχολείων και με ανεπαρκή χρηματοδότηση λειτουργεί, όπου και όπως λειτουργεί, ενώ δίνουν και παίρνουν οι μεγαλόστομες εξαγγελίες για νέα διδακτικά αντικείμενα του αναλυτικού του προγράμματος (εικαστικά, θεατρική αγωγή, μουσική, αγγλικά, χορός, ενισχυτική διδασκαλία, ΗΥ κ. ά.). Η πραγματικότητα όμως έρχεται να αναιρέσει τις πολύχρωμες στα φυλλάδια και στην προπαγάνδα του υπουργείου υποσχέσεις και να επιβάλει πρόχειρα και ασυνάρτητα προγράμματα, που καθορίζονται από την αυξανόμενη υποχρηματοδότηση, από τις περιορισμένες δυνατότητες απασχόλησης προσωπικού, , την ανάγκη σίτισης των παιδιών, που αναλώνει μεγάλο μέρος του δίωρου χρόνου λειτουργίας του ολοήμερου, ενώ ο ελάχιστος χρόνος που απομένει δεν επιτρέπει να πραγματοποιηθεί σχεδόν τίποτα από αυτά που διαφημίζονται.
Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν
Ενώ η αρχική συμμετοχή στο ολοήμερο σχολείο προσέγγιζε το 60% από μαθητές κυρίως των πρώτων τάξεων του δημοτικού, η διαρκώς φθίνουσα πορεία του, αποτέλεσμα του εκφυλισμού και της απαξίωσης του, μείωσε το ποσοστό του μαθητικού του δυναμικού στο μισό περίπου του αρχικού (βλέπε στοιχεία Ημερίδας ΟΙΕΛΕ-ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, 2003). Πιο ειδικά, σύμφωνα με την έρευνα της ΓΣΕΕ, παρατηρείται από χρόνο σε χρόνο σημαντική μείωση των τμημάτων του ολοήμερου. Από το μειωμένο αυτό ποσοστό, σήμερα περίπου 25% έως 30% επί του συνολικού μαθητικού δυναμικού, που παρακολουθεί το ολοήμερο, το μισό προέρχεται από την Α΄ και Β΄ τάξη και μόλις το 5% από τις Ε΄ και ΣΤ΄ ,ενώ το υπόλοιπο από τις Γ΄ και Δ΄. Συχνό είναι το φαινόμενο της συνύπαρξης μικρών και μεγάλων ζωηρών παιδιών στο χώρο της αυλής για γυμναστική και παιχνίδια, ενώ τα νυσταγμένα και ήσυχα από διάφορες τάξεις παιδιά βρίσκονται ταυτόχρονα στις κλειστές αίθουσες τα πιο πολλά ζωγραφίζοντας και τα πιο λίγα παραδομένα στον «ύπνο» τους. Γεγονός είναι ότι οι γονείς των παιδιών αυτών συνεχίζουν να τα στέλνουν σε εξωσχολικές δραστηριότητες (αγγλικά, γυμναστική, μουσική) και μετά το ολοήμερο επί πληρωμή (95%). Μόνο ένα ποσοστό 5% τις σταμάτησε. Πρόσφατη έρευνα του ΠΑΜΕ εκπαιδευτικών σε εργάτες του λεκανοπεδίου δείχνει ότι το 80% των παιδιών τους δεν παρακολουθεί το ολοήμερο, ενώ το υπόλοιπο 20% εξακολουθεί να απασχολείται σε αυτό, επειδή δεν υπάρχουν συγγενείς να τα επιβλέψουν. Το 90% (άνδρες) και 40% (γυναίκες) των εργατών και εργατριών του Νομού Αττικής δηλώνει ότι δεν έχει χρόνο να ασχοληθεί με τα παιδιά του και να ελέγξει το διάβασμά τους, όμως το 60% από τις εργατικές οικογένειες πληρώνει για ξένες γλώσσες και φροντιστήρια από 80 μέχρι 200 περίπου ? για κάθε παιδί το μήνα. Τα ολοήμερα πάλι νηπιαγωγεία σε αναβαθμισμένες οικονομικά περιοχές απασχολούν κατά 50% περίπου παιδιά μεταναστών, ενώ στις υποβαθμισμένες τα αλλοδαπά νήπια που παρακολουθούν τα ολοήμερα νηπιαγωγεία προσεγγίζουν ή υπερβαίνουν το 55%. Τα ακλόνητα αυτά στατιστικά στοιχεία αποδεικνύουν ότι το πρόβλημα δε βρίσκεται μόνο στην ελλιπή χρηματοδότηση και την ανεπαρκή υποδομή, όπως ισχυρίζονται κάποιοι που καταγγέλλουν τις εναλλασσόμενες κυβερνήσεις ότι προβάλλουν και στηρίζουν υποκριτικά ένα θεσμό που οι ίδιες υπονομεύουν, αλλά η ουσία του προβλήματος έχει βαθιές πολιτικές και κοινωνικές ρίζες που ακουμπούν στο έδαφος των ανισοτήτων που αναπαράγονται από την ταξική φύση της κοινωνίας και της εκπαίδευσης Ένα είναι το σίγουρο, το ολοήμερο σχολείο δεν καλύπτει ουσιαστικά τις κοινωνικές ανάγκες των εργαζομένων, αλλά αποτελεί αναγκαστικό καταφύγιο και λύση απελπισίας για τους πιο ανήμπορους Έλληνες και μετανάστες εργάτες. Γιατί όμως οι δικομματικές κυβερνήσεις επιμένουν σ' αυτό το θεσμό και πρόσφατα μάλιστα η κυβέρνηση του έδωσε ανάσα ζωής και με κοινοτικά κονδύλια μέχρι το 2008; Μόνο η τεκμηριωμένη απάντηση στο ερώτημα αυτό μπορεί να αποκαλύψει τους πολιτικούς και κοινωνικούς στόχους της συντήρησης και αιμοδοσίας του αναιμικού αυτού θεσμού.
Το παρόν δείχνει το μέλλον και η γνώση της πραγματικότητας την αλλαγή
Κανένας παιδαγωγικός λόγος κατά τη γνώμη μας δε συντρέχει για την ενίσχυση ή διατήρηση του ολοήμερου μοντέλου, αφού συνολικά το σχολείο σήμερα εγκλωβίζει την προσωπικότητα των παιδιών και αναστέλλει τη δημιουργικότητά τους, εξαιτίας του συγκεκριμένου αναπαραγωγικού και επιλεκτικού ρόλου της αστικής εκπαίδευσης, , η οποία οδηγεί μέσα από τη στείρα απομνημόνευση και την ενίσχυση των ταξικών φραγμών στη διάλυση της σκέψης και της προσωπικότητας των παιδιών και κατά συνέπεια σε ένα πιο άβουλο άνθρωπο με αβέβαιο και σκοτεινό μέλλον . Ιδιαίτερα στην τρυφερή και κρίσιμη προσχολική και σχολική ηλικία η πρώτη εικόνα για το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, που προσπαθεί η οικογένεια και το δημοτικό σχολείο να διαμορφώσει, στρεβλώνεται και παραχαράζεται βαθιά από τα αρνητικά κοινωνικά ερεθίσματα και από τη δομή τόσο του νοησιαρχικού-στατικού όσο και του ευέλικτου σχολείου ψευτοϋπέρβασής του. Σε όλα αυτά τα αρνητικά φαινόμενα συμβάλλουν στο βαθμό που τους αναλογεί και το ολοήμερο νηπιαγωγείο και δημοτικό. Το νηπιαγωγείο όσο και το δημοτικό χάνουν ολοένα τον παιδαγωγικό και κοινωνικό τους χαρακτήρα και ιδιαίτερα μέσα από τις επικείμενες αλλαγές. Το μεν νηπιαγωγείο σχολειοποιείται πιο έντονα με βιβλία, ευρωπαϊκά προγράμματα, ευέλικτες ζώνες, διάχυτα μαθήματα και δεν μπορεί να βοηθήσει τα νήπια σε αυτά που πρέπει να τα βοηθάει: ένταξη στην ομάδα, άμβλυνση της εξάρτησης από το σπίτι, συλλογικές και ατομικές πρωτοβουλίες, μείωση της ανασφάλειας και πιο πολύ εξοικείωση με το περιβάλλον της σχολικής αίθουσας και τους κανόνες και τις υποχρεώσεις μέσα στη σχολική οικογένεια που πρέπει να συνυπάρχει και να συνεργάζεται αρμονικά με τη φυσική οικογένεια. Αντίθετα το σημερινό νηπιαγωγείο λειτουργεί μόνο σαν χώρος προετοιμασίας και μάθησης, σαν προθάλαμος του δημοτικού χωρίς αυτοτέλεια. Τα ολοήμερα πάλι τμήματα του νηπιαγωγείου και του δημοτικού εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να προσφέρουν ούτε μάθηση ούτε διαπαιδαγώγηση σε κατάκοπα νήπια και παιδιά. Κατά τη γνώμη μας η προσχολική αγωγή πρέπει να είναι υποχρεωτική και δίχρονη και να καταλήγει στην αντικειμενική μέτρηση του βαθμού σχολικής ετοιμότητας που να καθορίζει την ηλικιακή είσοδο των παιδιών στο ενιαίο δωδεκάχρονο σχολείο. Κατά συνέπεια το μέλλον και ο ρόλος του ολοήμερου δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από την ουσία του σχολείου και τις τρέχουσες αλλαγές στη δομή και στο περιεχόμενο του νηπιαγωγείου και του δημοτικού (ευέλικτη ζώνη, διαθεματικές δραστηριότητες, ευρωπαϊκά προγράμματα κ. ά.). Πιο συγκεκριμένα: α) Η δεκαετής πορεία των ολοήμερων σχολείων και νηπιαγωγείων ήταν ένα πρώτο πείραμα με διπλό σκοπό, την αντιμετώπιση της δυσφορίας των εργαζόμενων γονιών ενόψει της χειροτέρευσης των εργασιακών τους σχέσεων (π.χ. κατάργηση οκταώρου) και την αρχική διαφοροποίηση των σχολικών μονάδων εκτός του ενιαίου προγράμματος, που υπήρχε μέχρι σήμερα. β) Η καθιέρωση της ευέλικτης ζώνης μαθημάτων και των αντίστοιχων δράσεων χωρίς διάθεση κρατικών πόρων διασπά και διαφοροποιεί πιο έντονα το περιεχόμενο της εκπαίδευσης από σχολείο σε σχολείο, με αποτέλεσμα, μέσα στη δίνη του ανταγωνισμού και μέσα στη διείσδυση των επιχειρήσεων ως χορηγών, να απαιτείται μεγάλο κόστος και χρόνος για τις εργασίες των ευέλικτων θεμάτων και δραστηριοτήτων. Είναι πολύ πιθανό το ολοήμερο σχολείο να μετεξελιχθεί σε χώρο προετοιμασίας για όλα αυτά, με ανταποδοτικά τέλη της Τ.Α και έκτακτες εισφορές των γονιών. Έτσι, είναι επόμενο στο μέλλον να αποκτήσει «υποχρεωτικό» χαρακτήρα, για να καλύψει ανάγκες προετοιμασίας και επέκτασης διαφοροποιημένων προγραμμάτων, που θα υπαγορεύει η ιδιωτικοποίηση και η βαθύτερη ταξική κατηγοριοποίηση των σχολείων, στο όνομα της αποκέντρωσης και των αναγκών της τοπικής κοινωνίας. Για παράδειγμα, αν στο δήμο Αλίμου πριν από τέσσερα χρόνια προσπάθησαν να επιβάλουν ένα παράλληλο πρόγραμμα δραστηριοτήτων , με το φιλόδοξο όνομα «Προμηθέας» (μουσικής, χορού, πιγκ πογκ, σκακιού) με δίδακτρα της τάξης των 20 ?, στο 2006 και μετά ,νόμιμα πια, η Τ.Α και οι επιχειρήσεις θα μπορούν να πραγματοποιούν κάθε είδους πρόγραμμα στο πλαίσιο της ευέλικτης ζώνης ή στο ολοήμερο εξοντωτικό κομμάτι του σχολείου, να απαιτούν την οικονομική εισφορά των γονιών και να κατατάσσουν τα σχολεία σε λίστες επιδόσεων και κατηγορίες ονομάζοντας τον ανταγωνισμό και το συμφέρον αξιολόγηση. Αν πάλι ο δήμος Αμαρουσίου με δημοτική επιχείρηση καλύπτει μέχρι σήμερα την απογευματινή απασχόληση των μαθητών , από την επόμενη χρονιά θα μπορεί να αναπτύσσει τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες, να μετατοπίζει το κόστος λειτουργίας στους γονείς και δημότες και να ταξινομεί τα σχολεία του. Δηλαδή να συγκεντρώνει τους «καλύτερους» μαθητές και εκπαιδευτικούς σε λίγα επίλεκτα σχολεία και να αφήνει τα πιο πολλά στην υπομόρφωση με παιδιά που θα σχηματίσουν στο μέλλον το μεγάλο στρατό της ψευτοαπασχόλησης και της ανασφάλιστης και απλήρωτης δουλειάς. Δε χρειάζεται περισσότερη ανάλυση για να καταλάβει κανείς τι περιεχόμενο μαθημάτων καλούνται να «αγοράζουν» οι γονείς συμβάλλοντας άθελά τους στη διεύρυνση της ιδιωτικοποίησης και του μορφωτικού-κοινωνικού χάσματος. γ) Το ολοήμερο στη δεκαετή διαδρομή του ήταν άλλη μια κερκόπορτα μέσα από την οποία πέρασε και στην εκπαίδευση το ελαστικό ωράριο εργασίας, αφού σ' αυτό πρώτα ξεκίνησε ο θεσμός του ωρομίσθιου εκπαιδευτικού, ο οποίος στη συνέχεια επεκτάθηκε και στην πρωινή ζώνη των δημοτικών ,των γυμνασίων και των λυκείων σε ειδικότητες όπως αυτές της Φυσικής Αγωγής, της Μουσικής, των Καλλιτεχνικών, των Ξένων Γλωσσών και της Πληροφορικής Οι ωρομίσθιοι ολοένα αυξάνονται και τοποθετούνται σήμερα έως και σε πέντε σχολεία, με αμοιβή 7 ? την ώρα και έντεκα ώρες τη βδομάδα απασχόληση. Στην ωρομίσθια δουλεία συρρέει πλήθος από αδιόριστους εκπαιδευτικούς, για να αγοράσει προϋπηρεσία, αγνοώντας ή γνωρίζοντας ότι στο άμεσο μέλλον οι ολιγόμηνες συμβάσεις των νέων εκπαιδευτικών με σχολεία και δήμους θα είναι το κυρίαρχο εργασιακό καθεστώς, όπως προβλέπει σχετικό άρθρο του Κ.Τ.Α, το οποίο αναθέτει τη λειτουργία των σχολείων στους δήμους με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει (ωράριο, τοπικά προγράμματα, προσωπικό, εξωτερική αξιολόγηση της μονάδας), ενώ ταυτόχρονα η μονιμότητα σταδιακά καταργείται (βλ. ΔΕΚΟ-συνταγματική αναθεώρηση-ευρωσύνταγμα κ. ά.). Όλα αυτά κρύβονται και συνυπάρχουν στο «προοδευτικό» σλόγκαν της αποκέντρωσης και του ανοίγματος του σχολείου στην κοινωνία.
Επίλογος
Οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις στην εκπαίδευση, αν δεν ανατραπούν συνολικά, δεν επιτρέπουν στο σχολείο να μπορεί να λειτουργεί παιδαγωγικά και μορφωτικά για τους μαθητές, κοινωνικά για τους γονείς, εργασιακά σωστά για τους εκπαιδευτικούς. Γι' αυτό οι όποιες προτάσεις για τη βελτίωση του ολοήμερου σχολείου επί του παρόντος όχι μόνο δεν πατούν στο έδαφος αλλά και αποπροσανατολίζουν από το κυρίαρχο πρόβλημα, που είναι οι αναδιαρθρώσεις στο σύνολο της εκπαίδευσης και της κοινωνίας. Όταν ειδικά στην εκπαίδευση αλλάζουν συνολικά τα αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα, όταν το σχολείο με τις ευέλικτες επενδύσεις προορίζεται να αναπαράγει πολυδιαβαθμισμένες χρηστικές δεξιότητες για το μελλοντικό απασχολήσιμο, όταν η σχολική αίθουσα μετατρέπεται σε χώρο αποδοχής και εμπέδωσης ληξιπρόθεσμων καταρτίσεων, ε, τότε, είναι αφέλεια ή συνενοχή το να ασχολείται κανείς με την παιδαγωγική και οργανική συνάφεια του ολοήμερου θεσμού ή να ψάχνει τη σοσιαλδημοκρατική προέλευσή του σε νεοφιλελεύθερο περιβάλλον. Εκείνο που πάνω από όλα απαιτείται είναι η πάλη των δασκάλων και ολόκληρου του λαού για την ανατροπή των αναδιαρθρώσεων και ταυτόχρονα ο κοινός στόχος για ένα άλλο σχολείο, ενιαίο, δωδεκάχρονο, δημόσιο και δωρεάν, ένα σχολείο μόρφωσης και ολοκληρωμένης διαπαιδαγώγησης. Η οικοδόμηση αυτού του σχολείου, που θα καλύπτει τις πραγματικές και σύγχρονες μορφωτικές και κοινωνικές ανάγκες, προϋποθέτει και συνεπάγεται ριζικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Το μέλλον λοιπόν του σχολείου και της εκπαίδευσης θα έπρεπε να είναι το θέμα της συζήτησης σήμερα, και όχι η δεκαετής πορεία και το μέλλον του ολοήμερου σχολείου, θέμα πρόσφορο για γενικόλογη φλυαρία που απαλλάσσει εύκολα τον καθένα από το να πάρει θέση ξεκάθαρη και υπεύθυνη για ό,τι αφορά την εκπαίδευση και την κοινωνία που ζει.
(Προτεινόμενη Βιβλιογραφία):
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Να ευχαριστήσουμε το συνάδελφο, Γιώργο Ηρακλέους, για την εισήγησή του. Συνέχεια στο δεύτερο μέρος του Συνεδρίου μας, δίνουμε με την παρέμβαση του κ. Βουρβούλη Γιάννη: «Ολοήμερο σχολείο, απάντηση στη διαχείριση μιας κοινωνικής ανάγκης ή πρόταση εκπαιδευτικής, παιδαγωγικής καινοτομίας». Ο κ. Βουρβούλης είναι μέλος του Δ.Σ. του Συλλόγου Εκπαιδευτικών Γλυφάδας και Γενικός Γραμματέας του Πανελλήνιου Επιστημονικού Συλλόγου Ειδικής Αγωγής. Έχετε το λόγο κ. Βουρβούλη.
Γ. ΒΟΥΡΒΟΥΛΗΣ: Είναι γενικά αποδεκτό ιστορικό δεδομένο πως τα εκπαιδευτικά συστήματα παγκοσμίως παρακολούθησαν τις επιταγές των οικονομικών και κοινωνικών όρων, και πως -ανεξάρτητα από τον τρόπο παραγωγής, την κοινωνική και πολιτική οργάνωση της κοινωνίας- προσπάθησαν μέχρι σήμερα να ανταποκριθούν στις κατασκευασμένες αλλά υπαρκτές κοινωνικές ανάγκες των ενηλίκων εις βάρος των πραγματικών αναγκών των παιδιών. Η παιδαγωγική ως επιστήμη, συχνότατα -εκτός ελάχιστων παιδαγωγικών ρευμάτων- προσαρμόστηκε στις γενικότερες απαιτήσεις.
Στα τέλη του 18ου αιώνα συντελέστηκε ο θρίαμβος του εθνικού κράτους, που απαιτούσε νομιμόφρονες πολίτες. Στα τέλη του 19ου αιώνα συντελέστηκε ο θρίαμβος της βιομηχανικής επανάστασης, που απαιτούσε όχι απλά εκπαιδευμένους και υπάκουους εργάτες, αλλά εργάτες να αντέχουν ώρες ολόκληρες μονότονης εργασίας στην αλυσίδα παραγωγής του εργοστασίου και ο παράλληλος θρίαμβος των σχολείων, που δεν οφειλόταν σε κάποια γενική επιθυμία αναμόρφωσης της κοινωνίας αλλά στις οικονομικές απαιτήσεις της εποχής. Στα τέλη του 20ου αιώνα συντελέστηκε ο θρίαμβος των νέων τεχνολογικών επιτευγμάτων, της ηλεκτρονικής και των συστημάτων πληροφορικής και, ως συνέχεια, οι αρχές του 21ου αιώνα έχουν ήδη σημαδευτεί από την παγκοσμιοποίηση της αγοράς, την ανάπτυξη νέων σχέσεων εργασίας (μερική απασχόληση, ελαστικά/διευρυνόμενα ωράρια εργασίας, υπερωριακή απασχόληση, εργασία σε βάρδιες, βραδινή ή/και νυχτερινή εργασία, εργασία στο σπίτι, εναλλαγές επαγγελματικής ενασχόλησης), από τη σταδιακή διαμόρφωση νέων δεδομένων ασφάλισης και συνταξιοδότησης των εργαζομένων, δεδομένα που απαιτούν και νέες ευέλικτες, προσαρμόσιμες, άμεσα εφαρμόσιμες και αποδοτικές εκπαιδευτικές αντιλήψεις (δια βίου εκπαίδευση, επαγγελματική κατάρτιση και επανακατάρτιση, παράλληλες ή/και ευέλικτες μορφές προσέγγισης της πληροφορίας κλπ.)
Παρόλα αυτά, από τότε μέχρι και σήμερα, παιδαγωγικές αξίες όπως ο Σεβασμός των Βιολογικών, Ψυχοσυναισθηματικών και Κοινωνικών Αναγκών Όλων των Παιδιών αλλά και του Κάθε Μαθητή Χωριστά, της Προσωπικότητας και της Διαφορετικότητάς τους, η Ισότιμη Αντιμετώπισή τους και η Παροχή Ίσων Ευκαιριών, η Ικανοποίηση της Περιέργειας και της Αυτενέργειας των παιδιών αλλά η Χειραφέτησή τους ως προσωπικότητες αποτελούν παιδαγωγικά αιτούμενα και διακηρυγμένους στόχους στην ανάπτυξη των ιδεολογημάτων κάθε εκπαιδευτικού συστήματος που διατείνεται ότι παράλληλα θα ικανοποιήσει και τις όποιες(;) κοινωνικές ανάγκες γέννησαν και γεννούν οι σχέσεις και τα ωράρια εργασίας των γονέων, αλλά και των απαιτήσεων του κράτους και της αγοράς.
Είναι το Ολοήμερο Σχολείο θεσμός που αφορά ή ενδιαφέρει το σύνολο των μαθητών της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης;
Με στοιχεία σχετικών ερευνών (και παγκοσμίως), την τελευταία εικοσαετία, η πλειοψηφία των παιδιών που παρακολουθεί πρόγραμμα ''Ολοήμερου Σχολείου'' -πέραν της πρωινής διαδικασίας (ή άλλες μορφές απασχόλησης)- φοιτά στις μικρές τάξεις της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και είναι μαθητές αστικών περιοχών ή ημιαστικών περιοχών.
Στην Ελλάδα, όπου η ανάπτυξη του θεσμού προσανατολίστηκε αποκλειστικά στα πλαίσια της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, παρατηρείται μια συγκριτικά αυξημένη φοίτηση στα Ο.Σ. της υπαίθρου εξαιτίας της αντισταθμιστικής λειτουργίας τους που καλύπτει γνωστικά αντικείμενα που είναι δύσκολο ή αδύνατο να καλυφθούν από εξωσχολικά κέντρα. (βλ. δείγμα των Περιφερειών Ανατολικής και Δυτικής Θεσσαλονίκης στην έρευνα του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, στοιχεία της Περιφερειακής Δ/νσης Π. & Δ. Εκπ/σης Θεσσαλίας, ερευνητικά δεδομένα Περιφερειών Πειραιά).
Κατά την εκτίμησή μας, στην μέχρι σήμερα πλήρη ανάπτυξη του θεσμού:
Δε φοιτά στο ''Ολοήμερο'' περίπου το 50% μαθητών ηλικιών 11 και 12 χρόνων αστικών περιοχών ή ημιαστικών περιοχών, των αποκαλούμενων και ''παιδιών με το κλειδί στο λαιμό''.
Δε φοιτά στο ''Ο.Σ.'' περίπου το 70% μαθητών του Δημοτικού ημιαστικών περιοχών και περιοχών υπαίθρου, είτε γιατί δεν έχουν πρόβλημα επιστροφής στο σπίτι και φύλαξης, είτε γιατί δεν είναι ελκυστικό γι' αυτούς.
Επίσης, δεν το ''απολαμβάνει το 60% περίπου των μαθητών με ε.ε.α. πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης του Γενικού Σχολείου.
Μπορεί ένα εκπαιδευτικό σύστημα να ευθυγραμμίζεται στις κοινωνικές ανάγκες;
Τα εκπαιδευτικά συστήματα παρακολουθούν-ανταποκρίνονται στον τρόπο παραγωγής και ικανοποιούν τις απαιτήσεις του (περιεχόμενο διδακτέας ύλης και μέθοδος παρουσίασής της, προσαρμογές αναλυτικού προγράμματος σε νέες απαιτήσεις, επαγγελματική εκπαίδευση, κατάρτιση, επαγγελματικός προσανατολισμός, χώροι απασχόλησης ανηλίκων, βρεφονηπιακοί σταθμοί κλπ)
Φαίνεται λοιπόν πως και σήμερα οι πραγματικές προθέσεις, οι προσανατολισμοί που διαμορφώνονται και οι δρομολογήσεις που διακριτικά σχεδιάζονται και θεσμικά επιβάλλονται έχουν να κάνουν με την αγορά εργασίας, το ωράριο εργασίας των γονέων και την ανάγκη απασχόλησης των μικρών κυρίως παιδιών τους (δε φαίνεται να γίνεται λόγος για επέκταση του θεσμού του Ο.Σ. στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση) ή παιδιών με αναπηρίες-ειδικές ανάγκες συγκεκριμένων κατηγοριών. Επιπλέον, οδηγούμαστε και στον ακόλουθο προβληματισμό:
1. Είναι πιθανό, στο άμεσο μέλλον, να απαιτηθεί από το εκπαιδευτικό σύστημα να παρακολουθήσει τα ελαστικά/διευρυνόμενα ωράρια εργασίας, τις υποχρεωτικές υπερωριακές απασχολήσεις, τις βραδινές ή/και τις νυχτερινές βάρδιες των εργαζόμενων γονέων μια και ο αριθμός των μαθητών των μικρών τάξεων θα αυξηθεί, επειδή τα αυξημένα όρια συνταξιοδότησης θα αναγκάσουν τους παππούδες/γιαγιάδες να εργάζονται και όχι να φροντίζουν-απασχολούν τα εγγόνια τους;
2. Είναι πιθανό να κληθεί το εκπαιδευτικό σύστημα να εξυπηρετήσει, γονείς που εργάζονται έτσι κι αλλιώς και το Σάββατο αλλά και τις ημέρες που τα σχολεία παραμένουν κλειστά -πέραν των επίσημων αργιών- (Χριστούγεννα, Πάσχα, Καλοκαίρι);
3. Θα είναι δυνατό το εκπαιδευτικό σύστημα να ανταποκριθεί σ' αυτές τις κοινωνικές ανάγκες;
4. Θα επιστρέψουμε σε 10 χρόνια να επαναπροσδιορίσουμε τις νέες παιδαγωγικές αξίες που θα διαπνέουν εκείνο το εκπαιδευτικό σύστημα;
Έχουμε την πεποίθηση πωςτο «Ολοήμερο Σχολείο», ενισχύοντας τη δυνατότητα ενός εκμεταλλευτικού συστήματος που εξουθενώνει και αλλοτριώνει τον εργαζόμενο, εξυπηρετεί τη λογική της σημερινής εργασιακής πραγματικότητας που συντηρεί την αποστέρηση της απόλαυσης δικαιωμάτων σε ελεύθερο χρόνο και στερεί την επαφή των γονιών με τα παιδιά τους, απομακρύνοντας αργά αλλά σταθερά τους μεν από τα δε. Επιπλέον, το Ολ. Σχ. έρχεται με τη σειρά του να «κοινωνικοποιήσει»-«κανονικοποιήσει» και τους μαθητές, αργά αλλά σταθερά, στη λογική του «ζω, για να εργάζομαι», εξαντλώντας τους οργανικά, πνευματικά, συναισθηματικά.
Όμως τα παιδιά έχουν ανάγκη και από παιχνίδι, ξεκούραση, φροντίδα, ενδιαφέρον, ασφάλεια, και οι οικογένειες έχουν ανάγκη από ελεύθερο χρόνο, ψυχαγωγία, επικοινωνία, αλλά και τεμπελιά ο ένας δίπλα στον άλλον. Υπάρχουν, βέβαια, και μονογονεϊκές οικογένειες, και οικογένειες Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες που η ανάγκη από περισσότερο χρόνο για αγκαλιές, φιλιά και χάδια είναι ακόμα μεγαλύτερη.
Και όχι μόνο ο «εγκλεισμός» κι ο στρατωνισμός δεν [.] αναπτύσσει ολοκληρωμένες προσωπικότητες [.], και δε [.] διευκολύνει την ομαλή ένταξη στο κοινωνικό σύνολο [.] , αλλά και οι γονείς δεν παύουν να άγχονται και να αγωνιούν για τη σωματική, ψυχική και πνευματική υγεία των παιδιών τους, ακόμα κι όταν τα έχουν εμπιστευτεί στα χέρια δασκάλων. Το Ολ. Σχ. αντιπαρέρχεται τις βιολογικές ανάγκες (για τη διαδικασία του γεύματος και τις γωνιές ξεκούρασης χωρίς παπούτσια, ούτε συζήτηση) των μαθητών και δε συμβαδίζει με τις κοινωνικές τους ανάγκες (επικοινωνία, ψυχαγωγία, ανάπτυξη φιλικών - κοινωνικών σχέσεων).
Υπάρχουν εναλλακτικές προτάσεις που αποδεσμεύουν την εκπαιδευτική-παιδαγωγική διαδικασία από τη διαχείριση κοινωνικών αναγκών όπως αυτή της απασχόλησης των μαθητών, όταν οι γονείς τους εργάζονται; .
Επειδή δε θέλουμε να λειτουργήσει ως άλλοθι αναβολής αλλαγών ο ισχυρισμός ότι στο ωράριο του Ο.Σ. -μετά το πέρας του βασικού κορμού των μαθημάτων- θα βρουν τη θέση τους τα νέα γνωστικά αντικείμενα που δεν έβρισκαν χώρο στο κλασικό σχολείο, αλλά και στοχεύοντας σ' ένα σχολείο με τους μαθητές και όχι για τους μαθητές, σ' ένα σχολείο ανοιχτό στην κοινωνία και όχι σ' ένα σχολείο ίδρυμα, σ' ένα σχολείο που μετουσιώνει την πληροφορία σε γνώση και όχι σ' ένα σχολείο αποστήθισης και καταναγκασμού, προτείνουμε ως στοιχειώδεις αλλαγές τουλάχιστον τα παρακάτω:
Επιπλέον, εκτιμώντας, πως ύστερα από την άμεση και εμπεριστατωμένη έρευνα των πραγματικών τοπικών δεδομένων που θα αφορούν: α) την κοινωνική διαστρωμάτωση, β) την ανάγκη για αντισταθμιστική εκπαιδευτική πολιτική, γ) τις προθέσεις εργαζόμενων γονέων μαθητών, και τον αριθμό αυτών των μαθητών, αλλά και δ) την επιθυμία των υπόλοιπων μαθητών και των οικογενειών τους, είναι δυνατό να ιδρυθούν και να λειτουργήσουν στους σχολικούς χώρους, μετά το πέρας της σχολικής διαδικασίας, Σταθμοί Απασχόλησης Μαθητών. Οι Σταθμοί θα εξυπηρετούν κατά προτεραιότητα μαθητές εργαζόμενων γονέων με δυνατότητα αποχώρησης των μαθητών και πριν τη λήξη του Προγράμματος, αλλά θα υποδέχονται και μαθητές που επιθυμούν να συμμετέχουν σ' αυτό ακόμα και μετά την έναρξή του (το ωράριο θα έχει ορισθεί κατόπιν επικοινωνίας με τους ενδιαφερομένους).
Αφού θα ικανοποιείται η καθορισμένη και προαπαιτούμενη κτιριακή και υλικοτεχνική υποδομή τους (αίθουσα γεύματος, γωνιές ξεκούρασης και ο σχετικός υλικοτεχνικός εξοπλισμός), και επειδή οι .''κατ' οίκον εργασίες'' αποτελούν μια διαδικασία εμπέδωσης που αφορά το σχολείο του χτες και όχι το ''σχολείο'' που οραματιζόμαστε, για κάθε Σταθμό θα σχεδιάζονται, θα αναπτύσσονται και θα προσφέρονται δημόσια, δωρεάν και προαιρετικά προγράμματα πολιτισμού, αθλητισμού, αγωγής υγείας και αντισταθμιστικής εκπαίδευσης.
Η μορφή αυτή απασχόλησης όμως θα προβλέπει και τον ελεύθερο χρόνο προκειμένου να ικανοποιηθούν και παιδικές ανάγκες που δεν μπορούμε αλλά και δεν πρέπει να καθορίσουμε. Γιατί οι μαθητές τού σήμερα έχουν περισσότερο ανάγκη από ποτέ από ψυχαγωγία που δεν ορίζεται από τις επιλογές των τηλεοπτικών προγραμμάτων, από επικοινωνία που δεν περιορίζεται στα δεκάλεπτα ή εικοσάλεπτα διαλείμματα του σχολείου και των φροντιστηρίων, από διασκέδαση που δεν ταυτίζεται με τους καταναλωτικούς περιπάτους του Σαββάτου, από παιχνίδι που ξεφεύγει από τα όρια του game boy ή του play station και παιδική συντροφικότητα που δε ξεχωρίζει τα ''καλά'' από τα ''κακά'' αγόρια ή κορίτσια.
Τα προγράμματα και η γενικότερη απασχόληση θα υποστηρίζεται από μόνιμα διορισμένο προσωπικό μέσω Κρατικά ελεγχόμενων διορισμών, σε αντιστοιχία 1 διορισμένος προς 10 παιδιά, με προσόντα σχετικά με τα αντικείμενα των προγραμμάτων και της συνολικής φροντίδας, προσωπικό εισαγωγικά επιμορφωμένο σε ζητήματα παιδαγωγικής και αμειβόμενο από κωδικό συγχρηματοδοτούμενο από Υπουργεία Παιδείας, Απασχόλησης-Κοινωνικής Προστασίας, αλλά και τα Υπουργεία Πολιτισμού, Αθλητισμού, Υγείας-Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Εσωτερικών-Δημόσιας Διοίκησης-Αποκέντρωσης.
Αντί Επιλόγου
Με δεδομένη τη σημερινή αρνητική πραγματικότητα στα θέματα Αποκέντρωσης και θεσμικής ισχυροποίησης των Ο.Τ.Α., αποφεύγουμε να θίξουμε μία κάποια πιθανή εμπλοκή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αν και λογικά δε θα έπρεπε να αποκλείεται από ζητήματα (π.χ. καθαριότητας, σίτισης) που εκ των πραγμάτων αφορούν κι αυτή, πάντα στο πλαίσιο της δωρεάν ικανοποίησης των αναγκών του πολίτη, και χωρίς την επιβολή ανταποδοτικών τελών.
Η μείωση του εργασιακού ωραρίου των εργαζομένων στις 35 ώρες εβδομαδιαίως, οι σταθερές εργασιακές σχέσεις, το σταθερό εργασιακό ωράριο και οι ειδικές διευκολύνσεις στα μέλη των οικογενειών μικρών μαθητών προκειμένου να οδηγούν τα παιδιά τους τόσο στους Σταθμούς όσο και στο σπίτι θεωρούνται εργασιακά-κοινωνικά προαπαιτούμενα, ώστε γονείς και παιδιά, παρά τις αντίξοες κοινωνικές συνθήκες, να επιχειρούν την ανάπτυξη των σχέσεων εκείνων που θεωρούμε ότι ορίζουν ή πρέπει να ορίζουν τις ανθρώπινες επαφές.
Σε κάθε περίπτωση, γίνεται κατανοητό πως, εάν παράμετρος του συνολικού προβληματισμού μας αποτελεί και η εξυπηρέτηση του Πολίτη, η ικανοποίηση των αναγκών του, τότε η ποικιλομορφία των σύγχρονων αναγκών μάς οδηγούν πρωτίστως σε μια καθολική παραδοχή: να ανατρέψουμε συθέμελα το σύνολο του τρόπου που θεωρούμε, ορίζουμε και προτείνουμε. Mε άλλα λόγια να αναθεωρήσουμε όλα τα δεδομένα όπως οι νοοτροπίες του παρελθόντος τα καθόριζαν μέχρι σήμερα. Φαίνεται πια πως πολλές παραδοχές του παρελθόντος βλάπτουν τις ανάγκες τόσο του παρόντος όσο και του μέλλοντός μας.
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Ευχαριστούμε τον κ. Βουρβούλη για την παρέμβασή του και θα τελειώσουμε με την παρέμβαση του κ. Νίκου Ορφανίδη «Ο ρόλος της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας στη λειτουργία υποχρεωτικού ολοήμερου. Πώς επηρεάζονται οι διορισμοί, οι μεταθέσεις, προαγωγές του έργου της Επιτροπής». Ο κ. Νίκος Ορφανίδης είναι μέλος της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας. Έχετε το λόγο κ. Ορφανίδη.
Ν. ΟΡΦΑΝΙΔΗΣ: Κυρίες και κύριοι, ξέρω η ώρα είναι λίγο δύσκολη για να με ακούσετε. Θα προσπαθήσω, θα είμαι σύντομος, θα καταθέσω τις απόψεις της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας της Κύπρου ενός θεσμικού οργάνου για όσους δεν ξέρετε, που έχει την ευθύνη των διορισμών, των μεταθέσεων και των προαγωγών των εκπαιδευτικών στην Κύπρο.
Ο θεσμός του ολοήμερου σχολείου φαίνεται να επιβάλλεται εσχάτως ως ανάγκη και ως ζητούμενο της σχεδιαζόμενης βελτίωσης και αναβάθμισης της παρεχόμενης παιδείας και αγωγής.
Ζητούμενο πλέον είναι το παιδαγωγούν σχολείο που δεν ταυτίζεται με τη διδασκαλία και τη μάθηση, αλλά πρωτίστως λειτουργεί ως χώρος αγωγής με στόχο την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή.
Αυτά αναφέρονται στο εισαγωγικό κείμενο της Επιτροπής για τη σχεδιαζόμενη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στην Κύπρο, στις σελίδες που αφορούν ή αναφέρονται στο ολοήμερο σχολείο.
Το ολοήμερο σχολείο, κυρίες και κύριοι, φαίνεται να συνιστά μια παιδαγωγική αναγκαιότητα. Οι λόγοι είναι προφανείς. Η διαφοροποίηση των συνθηκών του βίου με την μόνιμη σχεδόν και συνεχή απουσία των γονέων η εν πολλοίς εγκατάλειψη των μαθητών στη μοναξιά τους ή η παραπομπή τους σε μια ανεξάντλητη διαδικασία φροντιστηριακών μαθημάτων επιβάλλουν μια ριζική διαφοροποίηση του διδακτικού χρόνου, της εν γένει λειτουργίας της σχολικής μονάδας και του ρόλου που αυτή καλείται να επιτελέσει.
Δε θα σταθώ όμως, στη συνοπτική μου παρέμβαση στη φιλοσοφία του ολοήμερου σχολείου. Εκείνο που επιθυμώ είναι να καταθέσω τις προτάσεις και τις θέσεις της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας, ως θεσμικού οργάνου της κυπριακής πολιτείας, που είναι υπεύθυνη, όπως είπα και πριν, για τους διορισμούς, τις τοποθετήσεις, τις μονιμοποιήσεις τις μεταθέσεις, τις αποσπάσεις και τις προαγωγές των εκπαιδευτικών λειτουργών στην Κύπρο, για μια σωστή διαχείριση του όλου προγράμματος, υλοποίησης και εφαρμογής του ολοήμερου σχολείου.
Άποψή μας είναι πως το ολοήμερο σχολείο συναποτελεί και θα πρέπει να συναποτελεί μέρος και συνέχεια του ωρολογίου και αναλυτικού προγράμματος. Αποτελεί συνέχεια ή μέρος ενός ενιαίου παιδαγωγικού σχήματος και εκπαιδευτικού προγράμματος που είναι ή που το εκφράζει και το υλοποιεί η σχολική μονάδα.
Είναι σημαντικό εκεί όπου θα λειτουργήσει το ολοήμερο σχολείο, προαιρετικά ή υποχρεωτικά (και αυτό αφορά τις γενικότερες πολιτικές αποφάσεις), να υπολογιστούν ή καλύτερα να συνυπολογιστούν οι συνολικές ανάγκες της σχολικής μονάδας όπως και το προσωπικό. Έτσι, η σχετική στελέχωση του σχολείου από μέρους της Επιτροπής να λαμβάνει υπόψη, να συνυπολογίζει και να συμπεριλαμβάνει και τις ανάγκες σε διδακτικό χρόνο του υπό λειτουργία και ίδρυση ολοήμερου σχολείου.
Πρωινό και ολοήμερο σχολείο αντιμετωπίζονται ενιαίως, αδιαιρέτως και αδιακρίτως. Για το σκοπό αυτό, κατά την υποβολή στην Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας από μέρους των Διευθύνσεων του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, των αναγκών σε διδακτικό προσωπικό συνυπολογίζονται και οι διδακτικές ώρες που αφορούν ή που θα αφορούν στο ολοήμερο σχολείο.
Η απασχόληση στο ολοήμερο σχολείο δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι υπερωριακή, εκτός δηλαδή της εργασιακής διδακτικής κατανομής των σχολείων. Η ισχύουσα για την ώρα πρακτική της υπερωριακής ή έκτακτης απασχόλησης των εκπαιδευτικών, δε θα πρέπει να συνεχιστεί, ούτε βέβαια η απασχόληση μόνο σε απογευματινή βάση εκτάκτων εκπαιδευτικών για την αποκλειστική κάλυψη των αναγκών του ολοήμερου σχολείου.
Αυτό θα οδηγήσει σε διοικητικό και οργανωτικό κενό, σε πρόχειρα και εκτός ελέγχου προγράμματα και σε διοικητική ή διαχειριστική και παιδαγωγική απομόνωση του ολοήμερου σχολείου.
Την αποκλειστική ευθύνη της στελέχωσης και κάλυψης των αναγκών των σχολείων σε διδακτικό προσωπικό έχει, σύμφωνα με την νομοθεσία, η Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας. Το ίδιο πρέπει να ισχύσει και για το ολοήμερο σχολείο. Η Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας είναι αποκλειστικά το κατά νόμο υπεύθυνο ανεξάρτητο σώμα και θεσμικό όργανο της πολιτείας για τη στελέχωση των σχολείων και κατ' επέκταση, για τη στελέχωση του ολοήμερου σχολείου.
Επομένως, η κάλυψη του ολοήμερου σχολείου από τα επαρχιακά γραφεία της Διεύθυνσης Δημοτικής Εκπαίδευσης δεν μπορεί να συνεχιστεί. Η Επιτροπή θα καλείται να στελεχώσει με προσωπικό τη σχολική μονάδα. Η τοποθέτηση των εκπαιδευτικών για τις ανάγκες και του ολοήμερου σχολείου θα γίνεται αυστηρώς από το μόνιμο προσωπικό και σύμφωνα με τους κανονισμούς μεταθέσεων ή από τον κατάλογο διορισθέντων σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία και την ισχύουσα πρακτική διορισμού των συμβασιούχων εκπαιδευτικών δημοτικής εκπαίδευσης.
Υποβολή από μέρους των αδιόριστων εκπαιδευτικών του εντύπου εκδήλωσης ενδιαφέροντος στην Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας για διορισμό με σύμβαση στα σχολεία δημοτικής εκπαίδευσης θα καλύπτει και την απασχόλησή τους στο ολοήμερο σχολείο.
Επομένως, οι εκπαιδευτικοί, μόνιμοι και συμβασιούχοι, θα δεσμεύονται να καλύψουν και τις ανάγκες του ολοήμερου σχολείου, αφού αυτό θα αποτελεί λειτουργικό μέρος του ωρολογίου και αναλυτικού προγράμματος της σχολικής μονάδας.
Το έργο που επιτελείται στο ολοήμερο σχολείο αξιολογείται όπως ακριβώς αξιολογείται το λοιπό διδακτικό έργο του εκπαιδευτικού. Επομένως, η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών από τον διευθυντή του σχολείου και τους επιθεωρητές θα καλύπτει ή θα πρέπει να καλύπτει και το χρόνο εργασίας τους ή το έργο που αυτοί επιτελούν και στο ολοήμερο σχολείο.
Ευχαριστώ για την υπομονή σας. Είπα πράγματα τα οποία ίσως να μην ενδιαφέρουν όλους τους παρευρισκόμενους. Να προσθέσω απλώς ότι αρκετά που τώρα καταθέτει η Επιτροπή έχουν συζητηθεί ήδη και από την επίσημη πλευρά από πλευράς συνδικαλιστών και με χαρά άκουσα ότι υπάρχει σύμφωνη γνώμη γι΄ αυτά τα πράγματα. Ευχαριστώ πολύ.
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Συνάδελφοι έχουμε υπερβεί μια ώρα και δέκα λεπτά το χρόνο μας. Πρέπει σε ένα 20λεπτο να γίνουν οι παρεμβάσεις από τους συνέδρους. Γι΄ αυτό θα θέλαμε όσοι επιθυμούν να κάνουν παρέμβαση, να το δηλώσουν τώρα, για να κατανείμουμε το χρόνο, ανάλογα. Όσο περισσότεροι, είναι τόσο λιγότερος θα είναι ο χρόνος των παρεμβάσεων. Αν θέλετε να γίνει η καταμέτρηση με μια ανάταση των χεριών. Είναι 8. Από δύο λεπτά πάμε στα 16 λεπτά. Θα παρακαλέσω για δίλεπτη παρέμβαση, γιατί είμαστε τουλάχιστον μια ώρα και ένα τέταρτο έξω από το χρόνο μας.
ΧΡ. ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΣ: Από το Σύλλογο Εκπαιδευτικών Καλαμπάκας. Έψαξα για αρκετή ώρα για να βρω έναν τίτλο για τη μικρή μου εισήγηση, που θα δώσω σε λίγο στο Προεδρείο. Μετά από πολλή σκέψη κατέγραψα μερικές σκέψεις για τη δικαίωση του ολοήμερου σχολείου. Νομίζω ότι πρέπει να το δικαιώσουμε, παρά να αναλωνόμαστε συνέχεια σε προτάσεις, κριτικές κ.ο.κ.
Εκείνο που ήθελα να σχολιάσω για το ολοήμερο σχολείο είναι το εξής. Θέλουμε πραγματικά ένα σχολείο ολοήμερο, ενιαίο, ή όπως αλλιώς θέλετε, ή θέλουμε δύο σχολεία, τα οποία είναι αποσπασματικά, ένα προ μεσημβρινής ζώνης, ένα μεταμεσημβρινής ζώνης κ.ο.κ.
Νομίζω ότι το σχολείο είναι ένας ενιαίος ζωντανός οργανισμός· χρειάζεται τα γνωστικά αντικείμενα που μπήκαν να μπουν στην πρωινή ζώνη, για να έχουμε κάποια ισότητα ευκαιριών, όπως για παράδειγμα, η πληροφορική. Χρειάζεται εκτός των άλλων να μη συνεχιστεί αυτός ο τραγέλαφος, αγγλικά το πρωί, αγγλικά το απόγευμα, γυμναστική το πρωί, αθλητισμός το απόγευμα.
Έτσι, πρέπει κάπου να καταλήξουμε σε ένα πραγματικό ολοήμερο σχολείο που θα έχει έναν ενιαίο χαρακτήρα πρωινής και μεταμεσημβρινής ζώνης, για όλους τους μαθητές ανεξαιρέτως και όχι για όσους θέλουν να το παρακολουθούν.
Χρειάζεται να το βελτιώσουμε, να αναδείξουμε κάτι το καινούριο. Τελειώνοντας και κλείνοντας ας συνδιαμορφώσουμε όλοι μαζί μια πρόταση, η οποία θα μας δώσει ένα καινούριο, ένα σύγχρονο, ένα δημιουργικό και ευέλικτο σχολείο. Ευχαριστώ.
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Και εμείς ευχαριστούμε τον συνάδελφο. Ο επόμενος.
κ. ΔΑΜΑΛΑΣ: ΤΟ ΟΛΟΗΜΕΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΟΧΛΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΧΟΡΗΓΩΝ ΚΑΙ ΕΛΑΣΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ
Από τα μέσα της 10ετίας του 80 έρχεται η πρόταση για τη διεύρυνση του χρόνου λειτουργίας των σχολείων. Και τούτο γιατί;
Α)Αρχίζει η αποδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων (ελαστικό ωράριο, κατάργηση μέτρων προστασίας της μητρότητας κλπ) που σε συνδυασμό με τις γενικότερες αλλαγές στη μορφή της οικογένειας και το ανύπαρκτο δίκτυο μέριμνας για τα παιδιά δημιουργούν την ανάγκη της φύλαξης των παιδιών. Απότοκος αυτής της ανάγκης ήταν ο θεσμός προπομπός του «ολοήμερου», τα κέντρα δημιουργικής απασχόλησης των παιδιών με έξοδα των ίδιων των γονέων. Με αυτά άνοιξε ο δρόμος για τα προγράμματα της απογευματινής ζώνης που αν και αμφιβόλου ποιότητας λειτούργησαν από τους συλλόγους γονέων στη βάση της «ανταποδοτικότητας» και της χορηγίας, ενώ πολλές φορές με παρεμβάσεις των Δ/ντών αποτέλεσαν και μέσο εκμαυλισμού συνειδήσεων τόσο των γονέων (εξασφάλιση χορηγίας για δωρεάν παροχή κάποιου προγράμματος), όσο και εκπαιδευτικών αφού πολλές φορές η επιλογή των πρόσθετων προγραμμάτων καθοριζόταν μετά την επιλογή του αντίστοιχου εκπαιδευτικού.
Β)Έχει αυξηθεί σημαντικά η ποσότητα της υπάρχουσας γνώσης. Η ανάγκη για εισαγωγή νέων γνωστικών αντικειμένων σε συνδυασμό με την εμμονή σε παρωχημένες γνώσεις , την κακή διάρθρωση της ύλης ,τις συχνές επαναλήψεις των αντικειμένων χωρίς να προσφέρεται κάτι νέο κάθε φορά λόγω της ύπαρξης των επικαθημένων βαθμίδων.
Γ) Αποτελεί σημαντικό κρίκο για την εφαρμογή της Λευκής και Πράσινης Βίβλου της ΕΕ για την εκπαίδευση.
ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
Με βάση τα αναφερόμενα στον ιδρυτικό νόμο (2525), αλλά και στις προτάσεις της ΕΕ που υλοποιεί, η δημιουργία του έρχεται να υπηρετήσει την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, γονιών και εκπαιδευτικών, να παίξει το ρόλο προνοιακού ιδρύματος που θα διευκολύνει τους εργαζόμενους γονείς, εξασφαλίζοντας τη φύλαξη των παιδιών μέχρι το τέλος της εργασίας, μειώνοντας το πρόβλημα που δημιουργεί η αποδιάρθρωση ων εργασιακών σχέσεων και θα απορροφά τους κραδασμούς που γεννούν τα αντιλαϊκά μέτρα. Στόχος του, όπως ομολογούν οι δημιουργοί του (Αρσένης κλπ),όχι η βελτίωση της απόδοσης του μαθητή αλλά η δυνατότητα των γονέων να εργάζονται με βάση τις νέες εργασιακές σχέσεις.
Το Σχολείο Διευρυμένου Χρόνου Εργασίας- ολοήμερο (ΣΔΧ) έρχεται να υπηρετήσει και να διευκολύνει και την αλλαγή στις εργασιακές σχέσεις των εκπαιδευτικών. Ο ίδιος ο ιδρυτικός του νόμος (2525) προβλέπει την αλλαγή του τρόπου διορισμού των εκπαιδευτικών -κατάργηση της επετηρίδας- ,την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών στη βάση εφαρμογής των διαφόρων προγραμμάτων που επιβάλλονται από την ΕΕ και προβάλλουν τις κυρίαρχες «απαξίες» του καπιταλιστικού κέρδους. Την ίδια στιγμή τα προγράμματα δεν χρηματοδοτούνται και σπρώχνουν στην αναζήτηση «χορηγών».
ΠΟΣΟ ΚΑΙ ΤΙ ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΙΝΑΙ;
Λειτουργεί στη βάση της οικονομίας της αγοράς , χωρίς αναφορά σε παιδαγωγικές αρχές και μαθησιακές ανάγκες. Κατ' αρχή ο μισός χρόνος διατίθεται για ενισχυτική διδασκαλία-προετοιμασία για την επόμενη μέρα και αφήνει αναπάντητο το ερώτημα :γιατί το σχολείο χρειάζεται να δημιουργήσει ένα ιδιότυπο φροντιστήριο για τη εμπέδωση της ύλης ,ποια παιδαγωγική αρχή επιβάλλει να μην ολοκληρώνεται η εμπέδωση στην κανονική διάρκεια του μαθήματος;
Έρχεται να υπηρετήσει την οικονομία της αγοράς και τις ανάγκες της (με άλλα λόγια έρχεται να αντικαταστήσει την εκπαίδευση-ολοκληρωμένη μάθηση με την φτηνή κατάρτιση) αφού πρώτα ορίζεται η διάρκεια του προγράμματος και στη συνέχεια αναζητούνται αντικείμενα , είτε τυχαία, είτε ανάλογα με τις διαθέσιμες ειδικότητες, είτε με τη βούληση του κάθε χορηγού αύριο, με δεδομένο ότι ο δρόμος της εφαρμογής της θέλησης του χορηγού έχει ανοίξει με την εφαρμογή των εντολών του μεγάλου χορηγού, της ΕΕ.
Αποτελεί βασικό μοχλό ανατροπής των εργασιακών σχέσεων των εκπαιδευτικών.
Λειτουργεί ως δούρειος ίππος για τη μετακίνηση μόνιμων και αναπληρωτών σε πολλές σχολικές μονάδες για τη «συμπλήρωση» του ωραρίου. Αποτελεί το κατ' εξοχή τμήμα της ΠΕ που προσλαμβάνονται ωρομίσθιοι, χωρίς δικαιώματα , χαρακτηριστικά δεν πληρώνονται άδεια- ούτε αν ασθενήσουν, δεν πληρώνονται για τις ημέρες που δεν γίνεται μάθημα ακόμα και αν τα σχολεία λειτουργούν π.χ. ημέρες εκδηλώσεων για τις εθνικές γιορτές. Η αμοιβή τους είναι απαράδεκτα χαμηλή και φέτος μειώθηκε παραπέρα ενώ πληρώνονται και με μεγάλη καθυστέρηση 5-6 μηνών.
Εισάγει τους χορηγούς και τις επιχειρήσεις στα σχολεία υλοποιώντας τα όποια προγράμματα προτείνουν ανεξάρτητα από την επιστημονική και παιδαγωγική τους αξία και παράλληλα αποτελεί τον τροχό που θέτει σε κίνηση ένα σύνολο αλλαγών που οδηγούν στην ταξική διαφοροποίηση των σχολείων. Πρώτος μεγάλος χορηγός που μπήκε σ' όλα τα ΣΔΧ η ΕΕ. Το ΥΠΕΠΘ σημερινή και προηγούμενες ηγεσίες στηριγμένο στον ίδιο το νόμο 2525που προβλέπει τον επιμερισμό του κόστους λειτουργίας του ανάμεσα στους γονείς την ΤΑ και το κράτος και προκειμένου να περιορίσει τις όποιες αντιδράσεις από την ουσιαστική κατάργηση της δωρεάν παιδείας κάλυψε τις δαπάνες που αντιστοιχούσαν στην ΤΑ και τους γονείς από τα ευρωπαϊκά προγράμματα και έδωσε δείγμα γραφής -υποταγής στις όποιες εντολές του μεγάλου χορηγού. Εδώ στα ολοήμερα άρχισε η ανατροπή των εργασιακών σχέσεων των εκπ/κών, εδώ καταργήθηκε η υποχρέωση του κράτους για πλήρη χρηματοδότηση των σχολείων, εδώ πρωτοεφαρμόστηκαν με χορηγούς και ιλουστρασιόν περιτύλιγμα (κράχτες για προσέλκυση μαθητών -πελατών ), προγράμματα περιβαλλοντικά, αγωγής υγείας κλπ.
Και όλα αυτά με την ανάλογη διαφήμιση του χορηγού αφού η εντολή ήταν σαφής, η πινακίδα που αναφέρει τη χρηματοδότηση από την ΕΕ να υπάρχει σε εμφανές σημείο γιατί διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος να μας ζητηθεί επιστροφή των χρημάτων. Γιατί λοιπόν ο κάθε αυριανός χορηγός να μην απαιτήσει το ίδιο. Και γιατί να μην επιβάλει τη θέση του για το συνολικό πρόγραμμα του σχολείου, εκτός από έναν κορμό βασικών μαθημάτων και στα πλαίσια της ευέλικτης ζώνης που εντάσσεται υποχρεωτικά στο σχολικό πρόγραμμα;
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Το ολοήμερο σχολείο, γέννημα της Λευκής και Πράσινης Βίβλου της ΕΕ για την εκπαίδευση, έρχεται να υπηρετήσει την πολιτική των κεφαλαιοκρατών που στο όνομα της ανταγωνιστικότητας ανατρέπει τις εργασιακές σχέσεις των γονέων-εργαζομένων και των εκπαιδευτικών, ενισχύει την ιδιωτική εκπαίδευση και ιδιωτικοποιεί τη δημόσια εισάγοντας τους χορηγούς-επιχειρήσεις στα σχολειά (μαζί με τις συμπράξεις Δημόσιου και ιδιωτικού τομέα), διαχωρίζει ταξικά τα σχολεία και συμβάλλει στο πέρασμα σε εκπαιδευτικό και εργασιακό μεσαίωνα με τη μετατροπή της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε διαδικασία φτηνής κατάρτισης και της μετάδοσης γνώσης σε μετάδοση εφήμερης δεξιότητας .
Το σχολείο αυτό που δεν προετοιμάζει ολοκληρωμένες προσωπικότητες με γνώση του ιστορικού γίγνεσθαι και ολοκληρωμένη επιστημονική γνώση (πχ 9Μάη μέρα της αντιφασιστικής νίκης και όχι μέρα μιας θολής ευρωπαϊκής ιδέας), δεν μπορεί και δεν είναι το σχολείο των σύγχρονων αναγκών. Αν αυτό τεκμηριωνόταν θεωρητικά όταν εμφανίστηκε, σήμερα η ίδια η εμπειρία εφαρμογής του το επιβεβαιώνει.
Το σχολείο που σήμερα ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες είναι το Ενιαίο 12χρονο αποκλειστικά Δημόσιο Βασικό Υποχρεωτικό Σχολειό.
Α. ΤΣΟΛΑΚΗΣ: Χριστός Ανέστη, συνάδελφοι. Είμαι ο Ανδρέας Τσολάκης από την Κύπρο, Πρόεδρος της ΠΟΕΔ Μόρφου. Ήθελα να πάρω το λόγο για να πω δύο πράγματα. Επίκεντρο είναι ο μαθητής. Εάν ερχόμαστε σήμερα να δημιουργήσουμε το ολοήμερο σχολείο για να απενοχοποιήσουμε τους γονείς, που δεν είναι ικανοί να προσφέρουν στα παιδιά τους αυτά που πρέπει, και το κοινωνικό σύστημα που έχει εκβιάσει και υποχρεώσει τους γονείς να μην μπορούν να δώσουν στα παιδιά τους αυτά που πρέπει αυτό, αυτό πρέπει να το δούμε γιατί είναι το σχολείο που θα δώσει στα παιδιά τη σανίδα σωτηρίας.
Απλώς θα ήθελα να αναφέρω και προς τους Κύπριους, που πολλοί σήμερα κατέχουν και υψηλές θέσεις, ότι όταν το ΄75 και το '76, μετά την τουρκική εισβολή, στο χωριό μου που είχε κατακλυστεί από πρόσφυγες, δεν αρκούσε το σχολικό κτίριο για να γίνονται τα μαθήματα όλα τα πρωινά, εφαρμόστηκε ένα είδος ολοήμερου? για την ακρίβεια ήταν δύο βάρδιες, που εξυπηρετούσαν τα παιδιά και το σχολείο πρόσφερε ασφάλεια και φροντίδα στα παιδιά της κοινότητας, στα προσφυγόπουλα και στα ντόπια.
Να προσέξουμε κάτι όμως. Εκείνα τα δύο χρόνια, τα πέτρινα είχαμε την ανάγκη να επουλώσουμε τις πληγές του πολέμου του '74. Και ήταν οι δάσκαλοι που πρόσφεραν αυτή τη φροντίδα, οι δάσκαλοι οι μόνιμοι, οι παλιοί, οι έμπειροι, που τους έβλεπαν τα παιδιά στη θέση του πατέρα που έφευγε για τις αραβικές χώρες για να βρει δουλειά.
Πέρασαν 32 χρόνια, η Κύπρος ευημερεί και ψάχνουμε να βρούμε ποιος έρχεται σήμερα και θέλει να δημιουργήσουμε νέο σχολείο που θα προσφέρει στα παιδιά φροντίδα.
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Συνάδελφε, ο χρόνος σας τελείωσε.
Α. ΤΣΟΛΑΚΗΣ: Μακάρι να τελείωνε ο χρόνος έτσι γρήγορα. Ευχαριστώ
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Εμείς ευχαριστούμε.
Α. ΑΚΤΥΠΗ: Ακούσαμε εδώ πολλά για το ολοήμερο σχολείο. Εγώ θα ήθελα να περιοριστώ στο χώρο του νηπιαγωγείου. Ας αφήσουμε τους αριθμούς να μιλήσουν.
Το 1994 φοιτούν στα ελληνικά νηπιαγωγεία δημόσια και ιδιωτικά 134.342 νήπια ηλικίας τεσσάρων και πέντε χρονών, όταν έχουν γεννηθεί τις ανάλογες χρονιές 203.886 παιδιά, δηλαδή μόλις το 65,89% και των δυο ηλικιών (-69.544).
Το 1998 λίγο πριν την πλήρη εφαρμογή του ολοήμερου νηπιαγωγείου φοιτούν στα νηπιαγωγεία 141.658. Εκείνη τη χρονιά είχαν γεννηθεί 205.562 παιδιά, δηλαδή φοιτούν το 68,91% (-63.904).
Τον Σεπτέμβρη του 2004 την περσινή δηλαδή χρονιά γράφτηκαν 141.501 νήπια και των δύο ηλικιών ποσοστό 69,38% επί των γεννήσεων (203.910) , (-62.409).
Αυτά τα στοιχεία για να μην σας κουράσω επιπλέον μας δίνουν τα παρακάτω συμπεράσματα:
* Το ποσοστό των νηπίων που φοιτά στο νηπιαγωγείο το 2004 παραμένει το ίδιο. Μια αύξηση της τάξεως του 0,48% σε σχέση με τη σχολική χρονιά 1998-99 δεν είναι τόσο σημαντική. Εδώ πρέπει να αναλογιστούμε πόσο τελικά έπεισε την ελληνική κοινωνία το ολοήμερο σχολείο.
* Το ποιο σημαντικό όμως που πρέπει να μας προβληματίσει πολύ σοβαρά είναι ότι εξήντα με εβδομήντα χιλιάδες παιδιά ( 30-35%) και των δυο ηλικιών μένουν κάθε χρόνο εκτός νηπιαγωγείου. Από αυτά ένας αριθμός μένει σπίτι του αλλά και σε δημοτικούς παιδικούς σταθμούς, ή σταθμούς της εκκλησίας, ιδρυμάτων, εταιρειών, επιχειρήσεων κ.λ.π. Ο κύριος όγκος όμως βρίσκεται σε ιδιωτικούς παιδικούς σταθμούς οι οποίοι λειτουργούν πολλές φορές χωρίς άδεια, χωρίς πρόγραμμα και υποδομή, με συνθήκες στέγασης και σίτισης άθλιες. Σε κανένα όμως σταθμό από όπου και αν διοικείται δεν έχει καμία δικαιοδοσία και εποπτεία το Υπουργείο Παιδείας.
Μερικές ακόμα επισημάνσεις:
Αυτά τα χρόνια εφαρμογής του ολοήμερου νηπιαγωγείου εμείς που το ζούμε καθημερινά σας βεβαιώνουμε ότι δεν έχει αλλάξει τίποτα. Στα ίδια κτίρια χωρίς οικονομική ενίσχυση, χωρίς επιπλέον προσωπικό και χωρίς υποδομή. Δεν φαντάζομαι να θεωρείται υποδομή ο φούρνος μικροκυμάτων και τα στρωματάκια που ρίχνουν κατάχαμα τα παιδιά για να ξεκουραστούν εκεί που είχαν μπει προηγούμενα με λασπωμένα παπούτσια. Η κατάσταση μάλλον χειροτερεύει γενικεύοντας απλώς το μέτρο εφαρμογής του ολοήμερου, χωρίς να παίρνουμε υπ' όψιν τις παραπάνω συνθήκες.
Επιπλέον ήρθαν και μέτρα που δυσχεραίνουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Ο αριθμός των παιδιών ανά νηπιαγωγό για το ολοήμερο τμήμα αυξήθηκε από 20 σε 30 και δεν γίνεται καμία διάκριση ανάμεσα σε εργαζόμενους και μη γονείς. Η πίεση που δέχονται οι νηπιαγωγοί είναι μεγάλη. Οι συνθήκες εργασίας όπως διαμορφώνονται δύσκολες. Έχοντας υπ' όψη και το καινούργιο πρόγραμμα το διαθεματικό (ΔΕΠΠΣ) τα παιδιά είναι επί οκτώ ώρες σε ένα κυνηγητό πρόσληψης γνώσεων και μάθησης.
Ο παιδαγωγικός και κοινωνικός ρόλος του νηπιαγωγείου αγνοείται και πολλές φορές οι δυο νηπιαγωγοί που μοιράζονται το τμήμα συναγωνίζονται ποια θα ''διδάξει'' τα πιο πολλά και πως θα τα δείξει προς τα έξω. Ανάγνωση, γραφή και ατέλειωτα προγράμματα μεταλλάσσουν το νηπιαγωγείο και το παραπέμπουν σε μια σχολειοποίηση υποβαθμίζοντας το ρόλο του για ολόπλευρη και ισόρροπη ανάπτυξη των παιδιών πολύ δε χειρότερα στις συνθήκες του ολοήμερου τμήματος.
Το νηπιαγωγείο όμως δεν είναι σχολείο. Ο ρόλος του είναι η διαπαιδαγώγηση που στηρίζεται στην αυτενέργεια και την έκφραση του παιδιού, το οποίο ανακαλύπτει τον κόσμο και αναπτύσσει όλες εκείνες τις ικανότητες που θα συμβάλλουν στη δόμηση της προσωπικότητας και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα. Η σχολειοποίηση του νηπιαγωγείου είναι ότι χειρότερο μπορεί να γίνει. Σημαίνει πως ο αυταρχισμός και η καταπίεση αρχίζει από την τρυφερή ηλικία και δολοφονεί την παιδικότητα, που είναι πηγή δύναμης ανεξάντλητη για τον άνθρωπο. Και αυτά όλα βρίσκουν έδαφος στις συνθήκες του σημερινού ολοήμερου σχολείου.
Όλοι γνωρίζουμε πολύ καλά το σημαντικό ρόλο που παίζουν τα πέντε πρώτα χρόνια στη ζωή του ανθρώπου για αυτό πρέπει να παλέψουμε και να αναδείξουμε τη σημασία και τον παιδαγωγικό και κοινωνικό ρόλο της προσχολικής αγωγής. Πρέπει να διεκδικήσουμε μια προσχολική αγωγή σε σωστές βάσεις 2χρονη, υποχρεωτική, δημόσια και δωρεάν για όλα τα παιδιά χωρίς αποκλεισμούς επιλογές και κληρώσεις που θα διαπαιδαγωγεί και θα διαμορφώνει τους αυριανούς πολίτες και όχι εξαρτημένα πιόνια του συστήματος.
ΓΡ. ΤΖΙΜΑΣ: Γεια σας, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι. Από το Σύλλογο Ιωαννίνων.
Θα γνωρίζετε ίσως για ένα θεό των Ρωμαίων, τον Ιανό. Τον παρίσταναν με δυο κεφάλια. Το ένα κεφάλι έβλεπε μέσα από τα τείχη της Ρώμης και το άλλο απέξω. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με το Ο.Σ. στην Ελλάδα. Το ένα κεφάλι είναι στραμμένο στην θεωρητική σύλληψη του θεσμού και στην ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και το άλλο στο «ράβε-ξήλωνε-μπάλωνε» της ελληνικής σχολικής πραγματικότητας.
Τα προβλήματα λοιπόν, της μεταμοντέρνας κοινωνίας καλούν και το σχολείο να ανταποκριθεί σε δύο καθοριστικές για το μαθητή και για την κοινωνία λειτουργίες, την ανθρωπιστική και τη μορφωτική.
Το ερώτημα που ανακύπτει είναι: η σχολική τάξη του ολοήμερου σχολείου λειτουργεί για τους μαθητές ως κοινότητα ενδιαφέροντος; Αυτό είναι το βασικό που πρέπει να μας απασχολεί. Δυστυχώς, δε λειτουργεί για τους μαθητές ως κοινότητα ενδιαφέροντος.
Εμείς, ως Σύλλογος στα Γιάννενα, παίρνοντας μια απόφαση συμφωνούμε απόλυτα με τις θέσεις της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας από την 72η Γενική Συνέλευση για το ολοήμερο. Επιπλέον όμως, προτείνουμε:
Την εφαρμογή προγραμμάτων κοινωνικής και συναισθηματικής μάθησης, με έμφαση όχι μόνο στα τεχνοκρατικά στοιχεία της διδασκαλίας, αλλά και σε μια διαφορετική ανάπτυξη του περιβάλλοντος της τάξης, που θα διευκολύνει την ατομική και την κοινωνική βελτίωση.
Επίσης, την εξασφάλιση θετικών εμπειριών για ενθάρρυνση και ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, ώστε το ολοήμερο σχολείο να λειτουργεί ως εργαστήριο συναισθηματικής ωρίμανσης και διαπραγμάτευσης.
Έτσι, για να μπορέσει να λειτουργήσει σήμερα το ολοήμερο σχολείο στα πλαίσια ενός νέου πνεύματος θα πρέπει να αλλάξουν τα δομικά στοιχεία, θα πρέπει να αλλάξει η επικοινωνία, η συνεργασία και να υπάρχει ενδιαφέρον για τους άλλους. Αυτούς τους άλλους θέλουμε. Ευχαριστώ.
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Και εμείς ευχαριστούμε.
Α. ΙΩΑΝΝΟΥ: Από Κύπρο, Νηπιαγωγός. Το ολοήμερο υποχρεωτικό σχολείο έχει δύο παραμέτρους. Υποχρέωση του κράτους να παρέχει ίσες ευκαιρίες φοίτησης μάθησης για όλα τα παιδιά και υποχρέωση των γονιών να φοιτούν τα παιδιά τους και να μη γυρίζουν στις αλάνες. Το ολοήμερο δεν είναι φύλαξη και κατ' οίκον εργασία. Πρέπει να συμπληρώνει και να εμπλουτίζει ποιοτικά με δραστηριότητες πολιτισμικές, κουλτούρας, χρήσης υπολογιστών, ψυχαγωγίας και επιστήμης.
Το ολοήμερο δεν πρέπει να σκοτώνει τον μαθητή, αλλά να λειτουργεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να προσφέρει χαρά εσωτερική, γαλήνη και ξεκούραση. Να έχει τέτοια κέντρα ενδιαφέροντος που να καλύπτουν τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών. Το πρόγραμμα να είναι ενιαίο και ευέλικτο παρέχοντας στα παιδιά τη δυνατότητα να μετέχουν σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων, και γιατί όχι, να μπορούν να επιλέξουν αυτό που τα ενδιαφέρει περισσότερο κυρίως για τα παιδιά των μεγάλων τάξεων του δημοτικού.
Με αυτό τον τρόπο δεν εξυπηρετούνται απλά οι γονείς, αλλά τα ίδια τα παιδιά παρέχοντάς τους την ευκαιρία να κάνουν αυτά που τα ενδιαφέρει, αυτά που θα ήθελαν μετέπειτα να γίνουν.
Το ολοήμερο μπορεί να θέσει τις βάσεις των αυριανών επιστημόνων, των αυριανών στυλοβατών της κοινωνίας μέσα από ένα πρόγραμμα που να μαθαίνει παίζοντας, που να μαθαίνει γιατί το παιδί θέλει να μάθει.
Για να γίνει αυτό, πρέπει να δημιουργήσουμε τέτοιες ελκυστικές συνθήκες και τέτοιο περιβάλλον, πλούσιο σε μέσα και υλικά, αίθουσες κατάλληλες για τις δραστηριότητες, καθώς και τέτοιο εκπαιδευτικό προσωπικό, ικανό να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του προγράμματος και των παιδιών. Όπου υπάρχει ανάγκη, θα μπορούσε να γίνει η αγορά υπηρεσιών από ειδικούς.
Σε ότι αφορά τα παιδιά μικρότερης ηλικίας του νηπιαγωγείου, τα πράγματα διαφοροποιούνται γιατί το παιδί όσο μικρότερο είναι, τόσο πιο μεγάλη είναι η ανάγκη να βρίσκεται κοντά στους δικούς του ανθρώπους, στο δικό του οικείο χώρο, γι΄ αυτό πιστεύω πως ένα ενιαίο προαιρετικό ολοήμερο γι΄ αυτή την ηλικία είναι το ιδανικότερο.
Σωστός προγραμματισμός ολοημέρου εξυπηρετεί όχι μόνο κοινωνικές, αλλά και παιδαγωγικές ανάγκες και έτσι τα παιδιά δε θα γυρίζουν στις αλάνες των μεγάλων τάξεων. Για τα μικρότερα παιδιά τονίζω ότι εξαρτάται από το στάδιο ωρίμανσης, στο οποίο βρίσκονται (από μια μικρή έρευνα που έχει γίνει τα πεντάχρονα παιδιά προτιμούν το ολοήμερο).
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Σας ευχαριστούμε πολύ. Ένα λεπτό να δώσουμε χρόνο στον εκπρόσωπο της Συνομοσπονδίας.
ΣΥΝΕΔΡΟΣ: Για να είμαι ειλικρινής δε θα έκανα παρέμβαση γιατί θα σας τα πω αύριο, αλλά επειδή λέχθηκαν κάποια παράπονα θέλω να τονίσω το εξής. Το ολοήμερο σχολείο, το σχολείο δε γίνεται για τους γονείς, δεν γίνεται για τους εκπαιδευτικούς, γίνεται για τα παιδιά και όσο πιο γρήγορα το καταλάβουν όλοι, τόσο το καλύτερο.
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Ευχαριστούμε που ήσασταν τόσο σύντομος. Ευχαριστούμε και ζητούμε την κατανόησή σας για την πίεση του χρόνου αλλά έπρεπε το συντομότερο δυνατό να παραδώσουμε την αίθουσα για το τρίτο μέρος των εργασιών, γιατί ήδη έχουμε καθυστερήσει περισσότερο από μια ώρα.